Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1994, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
25
Þórarinn Guðnason
Störf lækna fyrr á tíð
Gömul menntaskólasaga greinir frá nemanda
sem á mannkynssöguprófi átti að segja frá stjórn-
arbyltingunni frönsku en rnundi þá stundina harla
lítið um menn og málefni þeirra tíma í Frakk-
landi. Hann lýsti því yfir að til þess að skilja og
skýra frönsku byltinguna sé nauðsynlegt að rifja
upp það helsta sem þá var að gerast hinumegin við
sundið — í enskum stjórnmálum; gerði þeim síð-
an góð skil og slapp með það.
Mér hefur skilist á framkvæmdastjórn þessarar
afmælishátíðar að ég eigi að minnast í fáum orð-
um ó starfsaðstöðu íslenskra lækna um þær mund-
n sem fyrstu félög þeirra litu dagsins ljós, með
öðrum orðum á morgni þeirrar aldar sem nú er
mnan skamms á förum. En ég verð að byrja líkt og
Púturinn í söguprófinu; ég þarf að líta allmarga
aiatugi til baka eins og hann leit yfir Ermarsund
t]l þess að fá samhengi í söguna og framvindu
hennar.
Bjarni Pálsson var fyrsti embættislæknirinn og
e|ni læknislærði maðurinn á síðari tíma vísu hér á
andi þangað til sumir af nemendum hans komust
1 gagnið og gerðust fjórðungslæknar. Svo að stikl-
aö sé á stóru má næst geta þess að um aldamótin
1800 þegar 40 ár voru liðin frá því Bjarni tók til
starfa voru á öllu landinu einungis sex læknar.
Það hlýtur að liggja í augum uppi að þessir
lessaðir menn hafi ekki verið öfundsverðir af því
sem nú á dögum er nefnt starfsaðstaða. Þeir áttu
aö sinna héruðum sem einatt voru heilir lands-
jórðungar að stærð. Vegir milli bæja og byggðar-
aga voru í skásta falli götutroðningar, stórfljót
obiúuð, heiða- og fjallvegir snjóþungir og ekki
ævinlega nothæfur farkostur fyrir hendi til að
skjótastáyfirfjörðogstyttasérþannigleið. — Og
ivað gat svo læknirinn gert þegar hann kom til
sjúklingsins eða sjúklingurinn til hans? Enginn
spítali var í landinu sem hægt væri að flýja til eins
°g við gerum nú á dögum þegar í harðbakkann
s æi og fá eða engin lyf sem í raun og sannleika
nyætti treysta til að hafa áhrif á alvarlega sjúk-
°ma. Tæki til sjúkdómsgreininga voru hendur
læknisins, augu hans og eyru; seinna var kannski
trépípa með í förum og sumum fannst betra að
hafa hana en ekki þegar hlustað var eftir hjart-
slætti, fósturhljóðum eða leitað að lungnabólgu.
Öllu þessu var töluvert á annan og betri veg
farið þegar forverar okkar voru að stofna félögin,
LR 1909 og LÍ 1918. Pá voru læknishéruð orðin
milli 40 og 50 og samgöngur víða mun betri en
áður, sumstaðar svonefndir lagðir vegir, að
minnsta kosti spotti og spotti. Ölfusá og Pjórsá
voru brúaðar rétt fyrir aldamótin, einnig Blanda
og Lagarfljót; bílaöld var í fæðingu.
En hvað um lækningarnar sjálfar. Danir gáfu
okkur myndarlegan holdsveikraspítala skömmu
fyrir aldamót, Kleppur kom 1907 og Vífilsstaðir
þrem árum síðar. Landakotsspítali reis af grunni
1902. tók við Læknaskólanum af Sjúkrahúsi
Reykjavíkur í Þingholtsstræti og varð öflugasta
alhliða sjúkrahús landsins. Hetjur hnífsins stigu
fram hver af annarri, Guðmundur Magnússon í
Reykjavík, nafni hans Hannesson á Akureyri sem
varð reyndar fyrsti formaður Læknafélags íslands
en hafði 16 árum fyrr stofnað félag lækna fyrir
norðan og austan. í spor þessara brautryðjenda í
skurðlækningum kornu Matthías Einarsson,
Guðmundur Thoroddsen og fleiri.
„Það þýðir ekki að þylja nöfnin tóm og þjóðin
mun þau annarstaðar finna", sagði Þorsteinn Er-
lingsson og reyndist sannspár. En varla er hægt á
hátíð sem þessari að neita sér um að nefna örfá
nöfn til viðbótar. Geislar gantla Röntgens námu
hér ekki land fyrr en Gunnlaugur Claessen kom
heim eftir framhaldsnám 1913 og fór brátt að taka
myndir og lækna sveppasjúkdóm í hársverði sem
nefnist geitur og tókst það með slíkum ágætum að
ég efast um að yngsta læknakynslóðin okkar nú
kannist við fyrirbrigðið; hefur kannski séð þess
getið í bókum eða heyrt á það minnst í fyrirlestri.
Á fyrstu árum Claessens hér í Reykjavík var raf-
stöðin við Elliðaár ekki komin til sögunnar. Rönt-
genstofan var á Hverfisgötu ekki alllangt frá tré-
smiðju Völundar og frá mótor þar fékk læknirinn