Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1994, Blaðsíða 28

28
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
að mestu horfin í hinum vestræna heimi. Þess í
stað er komin krafa um lækningu. Ástæðan er
bæði breyting á þjóðfélaginu og breyting á læknis-
fræðinni.
Á fyrri hluta þessarar aldar var komið á al-
mannatryggingum á flestum Vesturlöndum. Með
þeim varð læknishjálp réttur, án tillits til efnahags
og þjóðfélagsstöðu. Við það breyttist staða lækn-
isins gagnvart sjúklingnum. Hann varð skyldugur
til að sjá sjúklingum sínuin fyrir þeirri læknisþjón-
ustu, sem hann vissi besta, á hverjum stað og tíma
og sjúklingurinn gat leitað annað, ef hann var
ekki ánægður með veitta þjónustu.
Aldrei í sögu mannkynsins hafa orðið jafn mikl-
ar framfarir í læknisfræði og á síðari hluta þessar-
ar aldar, mestar í lækningatækni og lækninga-
rannsóknum. Áður óframkvæmanlegar aðgerðir
eru næstum hversdagslegar. Með sýklalyfjum er
hægt að vinna á flestum sýkingum. Með geislum
og krabbameinslyfjum er hægt að lækna nokkur,
áður ólæknandi krabbamein, og lengja og stund-
um létta lífið hjá öðrum krabbameinssjúklingum.
Með nýjum líftækniaðferðum í erfðafræði og
ónæmisfræði, hefur tekist að nálgast rætur ýmissa
sjúkdóma, sem um aldir hafa hrjáð mannkynið.
Barnadauði hefur minnkað og mannsævin lengist
jafnt og þétt.
Aldrei hefur jafn mikið verið ritað og rætt um
framfarir og afrek í læknavísindum og á okkar
tímum. Þrátt fyrir þessi afrek og loforð um lækn-
ingu við enn fleiri sjúkdómum, finnst mér að
læknar nútímans njóti minni virðingar en fyrir-
rennarar þeirra, sem urðu að láta sér nægja samúð
í stað tækni og handayfirlagningu, í stað þess að
ýta á tölvutakka. Sú sérkennilega staða hefur
komið upp, að vegur Iæknavísindanna hefur auk-
ist, en vegur læknastéttarinnar minnkað.
Læknar hafa ekki lengur einokunaraðstöðu um
lækningar. Hjálparstéttir, sem læknar hafa sjálfir
búið til til að létta sér störfin, sækja inn á svið
lækna í heilbrigðiskerfinu og vilja taka að sér
lækningar og ákveðna þætti í stjórnun lækninga.
Kostnaður við heilbrigðisþjónustu er sívaxandi
hluti af samneyslu þjóðfélagsins. Stjórnmála-
menn hafa komið auga á stjórnmálalega þýðingu
heilbrigðismála og sótt þar til valda, að sínum
hætti, á þeim forsendum, að læknum sé ekki
treystandi til að stýra því mikla fjármagni, sem
heilbrigðisþjónustan veltir. Vegna þess hve lækn-
ar hafa verið tómlátir um stjórnun hafa aðrar
stéttir, svo sem hagfræðingar, verkfræðingar og
fleiri, haslað sér völl á sviði heilbrigðismála. Þetta
fólk kallast heilsuhagfræðingar, spítalastjórar og
rekstrarfræðingar. Það hefur tekið að sér að vera
milliliðir milli stjórnmálamannanna og læknanna.
Læknar hafa sætt sig við þessa skipan, en um leið
hafa völd þeirra og áhrif minnkað. Þekkingar-
forði mannkynsins hefur margfaldast á þessari
öld, ekki aðeins í læknisfræði, heldur einnig í
öllum öðrum vísindum. Þrátt fyrir þennan þekk-
ingarforða, stendur mannkynið litlu nær því að
leysa ýmis alvarlegustu vandamál sín en í byrjun
aldarinnar, og önnur hafa bæst við.
Þrátt fyrir vísindin hefur ekki tekist að létta af
mannkyninu oki styrjalda, en þau hafa verið not-
uð til að þróa dráptækni, sem gert hefur styrjaldir
þyngra böl en nokkru sinni, jafnvel ógnað mann-
kyninu með gjöreyðingu. Með þeim hefur heldur
ekki tekist að útrýma hungri í heiminum, eða sjá
íbúum jarðar fyrir neysluhæfu drykkjarvatni. Af-
urðir vísindanna menga andrúmsloftið, höfin og
jarðveginn, svo að rætt er í alvöru um það, hve
lengi jörðin verði byggileg. Með vísindunum hef-
ur ekki tekist að minnka bilið milli ríkra þjóða og
fátækra, en hinsvegar eru þau notuð til að þróa
vopn handa fátæku þjóðunum, svo þegnar þeirra
geti tortýmt hverjir öðrum.
„Vísindin efla alla dáð“, sagði listaskáldið Jón-
as 1839 í barnslegri trú, sem þá ríkti á mætti vísind-
anna, og þeirra máttur er mikill. Með vísindunum
hefur lífinu á jörðinni og ásjónu jarðar verið
breytt, ekki alltaf til bóta, en mistökin eru ekki
vísindunum að kenna. Þar er við manninn að
sakast, en siðferðisþroski hans hefur ekki fylgt
þekkingunni eftir. Skáldið Örn Arnarson, lýsir
apanum, sem alfaðir fann í Eden og ætlaði að gera
úr mann, í þessu vísubroti.
„Að hálfu leyti api enn
eðlin geymir tvenn og þrenn,
lítil von hann lagist senn,
lengi er Gað að skapa menn
Hjól tímans verður ekki stöðvað, eða því snúið
tilbaka. Gert er gert, en framtíð mannkynsins
byggist á því, að manninum auðnist að nota vís-
indin til að bæta fyrir brot í fortíðinni og beita
þeim til jákvæðra verka í framtíðinni.
Hvernig hefur okkur þá tekist með læknisfræð-
ina? Samskipti læknis og sjúklings er grunneining
lækninga, og hefur verið það frá upphafi, löngu
áður en læknavísindi urðu til. Ég sagði einu sinni,
að læknislistin væri blanda af blekkingu, þekk-
ingu og trú. Frumefnin í blöndunni hafa ekki
breyst, síðan Hippocrates samdi læknaeiðinn, en
hlutföllin eru ekki hin sömu og þá. Hlutur þekk-
ingarinnar hefur stækkað jafnt og þétt, en það
gerir ekki hina hlutana óþarfa. Það sem bindur
þætti læknislistarinnar saman eru siðareglur
lækna, því þær árétta skyldur þeirra, sem hana