Kjarninn - 12.12.2013, Side 35

25/29 kjarninn HEiLBRiGðiSMáL
Þótt vissulega verði seint hægt að koma í veg fyrir öll
ótímabær dauðsföll eða örorku má gera sér í hugarlund
hvaða áhrif það hefði ef hægt væri að narta aðeins í helstu
áhættuþættina. Ef við gætum með forvörnum fækkað
glötuðum góðum æviárum um 1% næmi þjóðhagslegt verð-
mæti þeirra aðgerða (með nokkurri einföldun) 3,5 milljörðum
króna á ári miðað við verga landsframleiðslu á mann.
Nú skulum við skoða nánar áhættuþættina sem liggja að
baki sjúkdómsbyrðinni og hvernig þeir hafa breyst á síðustu
20 árum.
ofþyngd hástökkvarinn
Ef bornar eru saman mælingar úr gögnum WHO frá 1990
við daginn í dag var og er mataræði langstærsti áhættu-
þátturinn að baki heildarsjúkdómsbyrði Íslendinga mælt í
„glötuðum góðum æviárum“. Hástökkvarinn er hins vegar
ofþyngd, sem hefur hækkað úr fimmta í annað sæti á sama
tíma – upp fyrir reykingar, sem nú eru í þriðja sæti. Há-
þrýstingur er í fjórða sæti en há blóðfita og hár blóðsykur
hefur sigið niður í 7. og 8. sæti meðan starfstengd áhætta og
hreyfingarleysi eru nú komin upp í 5. og 6. sæti – upp fyrir
þessa „hefðbundnu“ áhættuþætti. Í níunda og tíunda sæti
eru svo áfengis- og eiturlyfjanotkun, nokkuð fyrir neðan
aðra áhættuþætti mælt í „glötuðum góðum æviárum“. Sé
hins vegar einungis litið til fjölda dauðsfalla en ekki DALY-
ára komast loftmengun og efnamengun inn á listann yfir
tíu stærstu áhættuþættina í stað starfstengdrar áhættu og
eiturlyfjanotkunar.
Athyglisvert er að skoða hvernig mismunandi áhættu-
þættir liggja að baki glötuðum æviárum vegna ótímabærs
dauða (e. years of life lost, YLL) eða fjölda æviára sem lifað er
með örorku (e. years lived with disability, YLD), samkvæmt
skýrslum WHO:
hefðbundnir áhættuþættir
Flest æviár vegna ótímabærs dauða glatast eftir sem áður
vegna mataræðis en nú verma nokkuð „hefðbundnari“
„Þótt vissulega
verði seint hægt
að koma í veg
fyrir öll ótíma-
bær dauðsföll
eða örorku á gera
sér í hugarlund
hvaða áhrif það
hefði ef hægt
væri að narta
aðeins í helstu
áhættuþættina.“