Sagnir - 01.04.1981, Síða 85

83
enga fortíð í málaralist og
og ábyrgðartilfinningin
vaknaði, er fylgir einstakl-
ingi hverjum. Ég vildi vita
deili á þvi sem var og er og
sökkti mér því niður á allar
stefnur og byggði yfir hug-
myndir mínar og fann nýjar
stefnur. Ég lærði að hugsa
sjálfstætt í listheimi mín-
um; væri ég viðvaningslegur
stundum, var það bara þjóð-
erni mitt. 22
Kjarval sagði þarna að hafi
hann verið viðvaningslegur
stundum hafi þáð bara verið
þjéðerni hans. Sama mætti
e.t.v. segja um þær viðtökur
sem listamaðurinn fékk hér,
að þær hafi verið viðvanings-
legar og það hafi bara verið
þjóðernið. Island átti enga
fortíð i málaralist en langa
fortíð í þjóðlegum bókmenntum
og því erfitt fyrir bókaþjóð-
ina að meðtaka hina nýju
stefnu sem Kjarval bar inn í
landið í upphafi.
Kjarval sem var Austfirð-
ingur sagði í janúar 1925:
"Maður, sem er fæddur og mót-
aður í fjarskyldri sveit við
Reykjavík, hann getur ekki
með góðri samvisku heimtað,
að skoðanir hans séu teknar
sem þær einu sönnu, - „..." 23
Og sama ár sagði hann: "Það
er engum efa bundið að lista-
fólk verður að temja sér að
horfas í augu við veruleik
þann, sem því finnst nauðsyn-.
legt að birta heiminum - í
myndum og máli eður öðru -
þangað til skilningur fæst og
hin næma tilfinning, sem um
ræðir - ... ." 24
Það er greinilegt að hann var
ekkert að æsa sig upp þó al-
menningur hafi ekki meðtekið
hann fyrirvaralaust.
1923 birti Kjarval sínar skoð-
anir á sýningum og sagði m.a.:
Sýning getur verið fátækleg,
efnismikil eða rýr - hvers kyns
sem hún er, eftir geðþótta þess
eða þeirra, sem sýna, - efnis-
val sýninga er því breytllegt,
eins og veður í lofti, eða taum-
laus hugur einstaka manns; -
sýningar eru allt, sem er innan
veggja þjóðfélagsins, sem gert
er til sýnis á almannafæri -
hvort sem sýnandinn nýtur sjálf-
dæmis frá móðurjörð eða eftir
gefnum lögum frá takmarkaðri
stöðum. - Sýning getur því ver-
með smekkleysum.25
Sé um listir að ræða, hefir
sýnandi skyldur á herðum gagn-
vart gestum og umhverfi. - Á
hvaða hámarki eða stigi sem
listin er sem sýningu veitir —
og hvert svo sem tíðarandi
stefnir í þetta eða hitt skipti.
... Listsýningar eiga að vera
meira en að bjóða til kaups....26
Þarna eru hugmyndir Kjarvals
skýrar og má ætla að hann hafi
haldið sínar sýningar með þessu
hugarfari en tíðarandinn hafi e.t.v.
ekki verið alveg samhverfur hans
stefnu og markmiðum.
í apríl 1922 hélt Kjarval yfir-
litssýningu frá síðustu 10 starfs-
árunum í húsi Egils Jacobsen kaup-
manns. 1 dómi um hana komst Ragnar
Ásgeirsson m.a. svo að orði:
Um engan íslenskan málara
mun deilt jafn mikið og um
Kjarval. Það er von að svo sé,
þar sem íslendingar hafa aldrei
dýrkað aðra list en orðsins í
riti og ræðu og skortir þar af
leiðandi tilfinnanlega greind
til að kunna að meta list í lit-
um og dráttum. Stara því margir
sem tröll á heiðríkju þegar eitt-
hvað nýtt ber fyrir auga....
Einn segir öðrum frá, og vit-
leysan gengur mann frá manni og
myndast við það "skoðun almenn-
ings". Vill oft fara á þá leið
í stórbæjunum, þar sem fjöldinn
er litt vanur að hugsa sjálf-
stæðar hugsanir. Og heimskinginn
fordæmir það sem hann ekki skil-
ur. Ber það ljósast vott um
manna
skammsýni manna, og hefir Kjar-