Nýtt Helgafell - 31.12.1957, Blaðsíða 28

170
HELGAFELL
einhverjum, en ekki sett saman úr smápört-
um í einhvers konar verksmiðju, hlýtur
kvæði að geyma svipmót höfundar að ein-
hverju leyti (a. m. k. að því leyti sem það er
ekki svipmót lesanda!) og þar af leiðandi
hlýtur okkur að varða um samband höf-
undar og kvæðis. Mér finnst þægilegt öryggi
í því að vita, að höfundur Kantaraborgar-
arsagnanna var mikill veraldarmaður, sem
þekkti lífið af eigin reynd, kunni skil á ensku
þjc.ðlífi á sínum tíma, hátt og lágt, hafði í
embættum sínum umgengizt hinar ólíkustu
manntegundir, vissi upp á hár, hvemig hver
stétt hugsaði, talaði, klæddist. Ef einhver
segði mér, að þetta skipti ekki máli, kvæði
væri kvæði og ekkert annað, myndi ég álíta,
að hann væri annaðhvort að látast, ellegar
hann kynni ekki að gera greinarmun á
skáldskapartegundum og væri því ekki
treysiandi til að meta skáldskap yfirleitt.
Chaucer er raunsæishöfundur í sannri merk-
ingu þessa útþvælda innanhússorðs. Mörg
önnur skáld vita eflaust meira um það,
sem er handan þess, sem augað sér, en
Chaucer kann einmitt skil á hinu. Skáld-
skapur hans byggist á athugunum og
reynslu fyrst og fremst, honum var ekki
lagið ,,að fljúga hátt", segir hann af lítil-
læti í House of Fame (,,Sökkvabekkur") þegar
hann er að bera Dante og sig saman. Til
Chaucers má leita fróðleiks um það, sem
gerist næst okkur, til að freista að læra af
því þá tegund vísdóms, sem fólgin er í lítillæti
og umburðarlyndi. En auðvitað er Chaucer
fyrst og fremst sagnameistari, sem er lagið
að segja góðar sögur, skemmtilegar eða
uppbyggilegar eða hvort tveggja. En hætt
er við, að þeir almennu siðalærdómar, sem
hann fellir einatt svo haglega og listilega
inn í sögumar, þættu nú lítið skemmtilegir
og lífsspeki hans sjálfs, sem lesa má óbeint
út úr sögunum vekti athygli fárra núorðið,
ef hann hefði ekki verið yfirburða húmor-
isti. Hið einkennilega sambland frómleika og
húmors, sem Chaucer er gefið, á engan sinn
líka í enskum bókmenntum.
Eftir Chaucer liggur mikið mál, ljóð, óbund-
ið mál og þýðingar. Framan af ævi virðist
hann einkum hafa lagt stund á þýðingar og
eftirlíkingar eða endursagnir úr ítölsku,
frönsku og latínu. T. a. m. þýðir hann úr
latínu Um hugganir heimspekinnar, eftir
Bóetíus. Annars er talið, að margt sé týnt af
því, sem Chaucer skrifaði á yngri ccrum. En
flestum ber saman um að gera hinum fyrri
verkum hans ekki hærra undir höfði en svo
að líta á þau sem æfingar og undirbúning
undir hin tvö eða þrjú aðalverk hcms, sem
hann samdi á fimmtugs og sextugs aldri:
Troylus and Criseyde (svo kallað eftir sögu-
hetjunum tveimur), The Legend of Good
Women (harmsögur frægra trygglyndra ást-
meyja) og Kantaraborgarsögumar. Ymsir
myndu víst hiklaust ganga svo langt að
telja allt, sem hann skrifaði á undan Kant-
araborgarsögunum meira og minna ófmm-
legar skáldskaparæfingar samanborið við
þetta mikla og frumlega höfuðverk, sem
skáldið byrjaði ekki á, fyrr en hann var kom-
inn langt á fimmtugsaldur. Það er í samræmi
við annað, sem maður veit eða þykist vita
um Chaucer, að gáfa hans hafi þroskazt
hægt, eða öllu heldur, að gáfa hcms hafi ver
ið þeirrar tegundar, sem nýtur sín bezt með
aldri og reynslu. í öðru lagi fer það eftir lík-
um, að Chaucer hafi æft íþrótt sína mjög
vitandi vits og farið sér gætilega. Það virðist
liggja í augum uppi að þýðingar úr öðrum
og þroskaðri bókmenntamcdum voru hin
heppilegasta aðferð til að auðga málið. Þess
ber að geta að á dögum Chaucers og all-
lengi síðan fóru skáld einatt mjög frjálslega
með þýðingar, breyttu, löguðu og ortu upp
verk annarra skálda eftir geðþótta. Þannig
tekur Chaucer kvæðið II Filostrato eftir Bocc-
accio, þýðir suma kafla orðrétt, en breytir
öðrum og eykur frá sjálfum sér tvö til þrjú-
þúsund línum í kvæðið. Síðan heitir kvæðið
Troylus and Criseyde. í raun og veru er
það alveg nýtt kvæði, því að andi þess og
persónugerð er öll önnur en frumkvæðisins.
Nú myndu slíkar ,,þýðingar" varða við lög,
en í þá daga litu menn öðruvísi á höfundar-
rétt. Efnið, „sagan" er almannaeign og