Nýtt Helgafell - 31.12.1957, Blaðsíða 57

BÓKMENNTIR
199
að á Suðurlandsundirlendinu voru það eink-
um tvær ættir, Oddaverjar og Haukdælir,
sem tekizt haíði að safna að sér auði og
völdum. Hefði Jón nú aðeins farið eftir venju-
legri mannlegri hugsun, má ætla, að honum
hefði þótt gaman að vera voldugasti höfð-
ingi landsins, og að honum hefði síður
en svo verið á móti skapi, að afkomendur
hans bæru af öðrum höfðingjum að auð
og völdum. En Jón sá, að hann varð að hafa
hegðun sína í samræmi við kennslubækur
í marxisma, sem skrifaðar yrðu mörg
hundruð árum síðar. Hann sér, að á næstu
grösum fyrir vestan, í Borgaríirði, eru menn
orðnir á eftir að hlýða kalli sögunnar. Þar
eru ,,kotungsvöld smágoðanna" enn í al-
gleymingi. „Líklegt er, að það hafi hreint
og beint verið áhugaefni Jóns Loftssonar, að
sú yrði þróun mála, að Borgarfjörður yrði
samfelld heild á sama hátt og Ámesþing og
Rangárþing voru þegar orðin" (bls. 45). Hann
nær sér því í þennan strákling vestan úr
Dclum, beinlínis í því skyni, að „ala Snorra
upp til mannaforráða nýrrar skipunar nýs
tíma. Það liggur beint við að ætla, að fyrir
Jóni hafi vakað að gera Snorra að tengilið
milli veldis þeirra Sunnlendinga og Dala-
manria" (bls. 44).
Þetta fór nú allt eins og það átti að fara.
Þegar fylling tímans var komin kvæntist
Snorri Herdísi Bersadóttur hins auðga á Borg
fyrir atbeina Þórðar bróður síns og Sæ-
mundar Jónssonar í Odda, safnaði miklum
auði, og eignaðist önnur goðorð um Borgar-
fjörð, sem sagt allt í samræmi við þá for-
skrift, sem höfundur eignar Jóni Loftssyni.
En skaði er það, að síra Gunnar skuli ekki
gera nánari grein fyrir því, hvernig Jón fór
að því að koma Snorra til Borgarfjarðar.
Almennum lesanda virðist Jón hafa löglega
afsökun frá afskiptum af því máli, því að
hann var dauður tveim árum áður en Snorri
gekk að eiga Herdísi. En skýringarinnar er
væntanlega að leita í dulúðugri vitund þró-
unarinnar.
En nú kemur eitt til enn. „Jón Loftsson er
líklegur til að vera ein þeirra manngerða,
sem nútíminn telur ekki sem æskilegasta
til uppeldis sjálfstæðra og stórbrotinna
manna" (bls. 160). Það var sögulegt óhapp,
að klerkur skyldi ekki vera í Odda á 12.
öld, til þess að benda þeim á það, Sæmundi,
Ormi Breiðbæling og Páli biskupi, hversu
illa þeir vcru upp aldir, það hefði getað
losað þá við komplexin og gert þá svolítið
mannborlegri. En sleppum sonum Jóns Lofts-
sonar og snúum okkur að meðferðinni á
hinum þústaða fóstursyni, Snorra Sturlusyni.
„Uppeldi Snorra er við það miðað, að
hann verði voldugur höfðingi að forskrift
þróunar, sem var fjarri því að höfða til félags-
legs viðhorfs hans" (bls. 174). „Hámenning
Oddastaðar, sem ljóma lagði af um gervallt
land frá dögum Sæmundar fróða, hefur enn
aukið á mótsetninguna milli Oddaverjanna
og Daladrengsins, sem kominn er af ætt-
um ómenntaðra smáhöfðingja í útkjálka-
héraði” (bls. 163), — svona durga eins og
Egils Skallagrímssonar og Snorra goða, svo
að tvö dæmi séu nefnd.
Það er ekki von, að Snorra falli það vel,
að vera „lyft til höfðingdóms", því að „höfð-
ingdómurinn er ekki ávöxtur baráttu, sem
átti rætur í kviku hans eigin barms" (bls.
171). „Það sést ljóst og enn skýrar en á
loft hefur verið haldið, að með Snorra bjó
uppreistarhugur gegn Oddaverjum, jafnframt
því sem hann var bundinn þeim sterkum
vináttuböndum, sem hann ekki vildi slíta"
(bls. 164). Á fyrri lögsögumannsárum Snorra
átti hann tvisvar í nokkrum deilum við
Magnús allsherjargoða á Þingvöllum,
frænda og skjólstæðing Sæmundar í Odda.
Sæmundur veitti Magnúsi lið, og varð Snorri
undir í fyrri atrennunni, en í hinni síðari
sigraði hann með slægvizku. Afstaða Snorra
í síðara málinu og það, að hann lét það til
sín taka, hefir verið skilið svo, að hann vildi
sýna Sæmundi vini sínum, að óþarfi væri
að ybbast við sig og að hann ætti nú í
fullu tré við hvern mann. En nú er komin
dýpri skýring. „í þessu óverulega máli,
sem persónulega snerti hann ekki á neinn
hátt, virðist hann hafa fengið útrás bældrar