Nýtt Helgafell - 31.12.1957, Blaðsíða 56

198
HELGAFELL
legu rök”, eins og hann kallar það (bls. 86).
Engan þarf að furða, þótt Snorri Sturlu-
son verði heldur skrítinn, þegar hann kemur
upp úr þessu marxistíska þrifabaði, og að
töluverð átök verði á milli síra Gunnars
annarsvegar og Snorra og samtímamanna
hans sumra hinsvegar, þegar klerkur er að
kaffæra þá í lútnum. Verða ýmsir fyrir slett-
um af þeim ágangi. T. d. er þeim Árna
Pálssyni, Jóni Helgasyni, Fredrik Paasche og
Sigurði Nordal skammtað það á bls. 173,
að þeir leggi á Snorra „mælikvarða smá-
skítlegs valdajuðara og aurasálar”. Venju-
lega skrifar síra Gunnar þó af kurteisi um
aðra rithöfunda. Um Sigurð Nordal talar
hann af mikilli virðingu á bls. 17 o.v., og
á bls. 44 talar hann af umburðarlyndi um
þá meinloku Nordals, að átta sig ekki á því,
hvað var „nýi andinn” og hvað „gamli and-
inn” á Sturlungaöld. „Sú skoðun var eðlileg,
þegar Nordal reit bók sína”, að þekkja
ekki sundur nýtt og gamalt. „Síðan hafa
skýrzt viðhorf til félagsþróunar Sturlunga-
aldar", og þótt ekki sé það sagt á þessarri
blaðsíðu bókarinnar, skilst manni, þegar
lengra er lesið, að það séu spámannleg skrif
þeirra Einars Olgeirssonar og Björns Þor-
steinssonar, sem hafa haft hausavíxl á nýja
og gamla andanum.
Sigurður Nordal lýsir Hvamm-Sturlu svo,
að hann hafi verið „ágjarn og ráðríkur,
slægvitur og þrautseigur, kaldráður og heift-
rækinn”. Hjá síra Gunnari fær maður allt
aðra mynd. Hann er að vísu „slægur djúp-
hyggjumaður” (bls. 34), en fram eftir öllum
aldri í raun réttri ósköp meinhægur, sjálf-
kjörin ímynd hinna fornu dyggða íslenzks
sveitarhöfðingja. En þegar karlinn er hálf-
sjötugur að aldri, hleypur fjandinn í hann.
„Hann skynjar, meira eða minna ljóst, eitt-
hvert ægilegt vald, sem er að rísa upp í
þjóðveldinu og ægir kotungsvöldum smá-
goðanna, sem hann finnur sig fulltrúa fyrir.
Meir ósjálfrátt en sjálfrátt rís hann gegn
þessu valdi” (bls. 35). Hann „leiðist til þess
háttar aðgerða, að líkast er ósjálfstæði (sic)
.., Skýringin gæti verið sú, og engin önnur
líklegri, að Sturla sé kominn í vígamóð gegn
ópersónulegum öflum, sem hann skilur ekki,
finnur, að hann kann ekki tök á .. . Það er
vald hinnar upprennandi yfirstéttar” (bls. 34).
Fremsti fulltrúi og í raun réttri persónu-
gervingur hinnar „upprennandi yfirstéttar”
er Jón Loftsson í Odda. „Að vísu hafði Jón
Loftsson ekki skilyrði til að skilja samfélags-
öfl, samfélagsþróun og félagsleg átök síns
tíma á þann hátt og í sama mæli, sem við
skiljum þau nú" (bls. 37), sem varla var nú
heldur von, töluvert á sjöundu öld áður en
Marx og Engels fæddust suður í Þýzkalandi,
og nær 800 árum áður en þeir Einar Olgeirs-
son og Björn Þorsteinsson heimfærðu fagn-
aðarerindið á fornöld þessa lands.
Þegar fyrirrennarar og forfeður Jóns Lofts-
sonar voru að „skipuleggja gróðabrall handa
uppvaxandi yfirstétt í landinu" gerðu þeir
það ekki „af ráðnum hug”. „Sennilega hef-
ur undirvitundarstarf átt drýgstan þátt í
löggjöfinni, þar sem þeir gáfu stétt sinni
aukin vaxtarskilyrði með fé því, er tíundin
veitti til kirkju og presta" (bls. 24). En Jón
var furðu klókur og stéttvís svo að af bar.
Þarna sér hann Hvamm-Sturlu, einn helzta
höfðingja vesturlands, ærast „í vígamóð
gegn ópersónulegum öflum”, sem karlinn
botnar ekkert í, unz hann kann sér ekkert
hóf í yfirgangi og ágirnd. Þá fer hann á stúf-
ana, kúgar gamla manninn til að láta sér
lynda sanngjörn málalok, — og lætur loks
líta svo út, sem hann veiti honum fulla upp-
reisn æru með því að taka Snorra son hans
í fóstur.
Nú kom það sér vel fyrir Jón Loftsson, að
hann var ekki upp á það kominn, eins og
ísleifur biskup, Markús Skeggjason og
Sæmundur fróði forðum, og raunar Hvamm-
Sturla enn á þeim tíma, sem hér um ræðir,
að vinna með undirvitundinni einni saman.
Með sonarfóstrinu sló hann ryki í augu kot-
ungsgoðans að vestan, því að í bókinni eru
„færð rök að því, að með uppeldi Snorra
Sturlusonar í Odda býr vitandi ásetningur
stéttarhöfðingjans að styrkja aðstöðu stéttar
sinnar" (bls. 38). Jón hafði veitt því athygli,