Dagblaðið Vísir - DV - 17.08.2007, Blaðsíða 12

föstudagur 17. ágúst 200712 Helgarblað DV
CIA OG FBI LIGGJA Á
SKJÖLUM UM LAXNESS
Stjórnmálaskoðanir Halldórs Lax-
ness urðu til þess að bandaríska
leyniþjónustan njósnaði um ferðir
hans og ferðalög fjölskyldunnar voru
skráð. Hann var settur á svartan lista
hjá útgefendum og voru bækur hans
ekki þýddar á ensku í nærri hálfa
öld. Bandaríski bókmenntafræðing-
urinn Chay Lemoine hefur grúskað í
bandarískum leyniskjölum og er
sannfærður um að íslensk stjórnvöld
hafi staðið á bak við tjöldin.
CIA, bandaríska leyniþjónustan, og
FBI, bandaríska alríkislögreglan,
neita að afhenda skjöl sem talin eru
geyma upplýsingar um njósnir um
ferðir Halldórs Laxness nóbelskálds
og annarra sem taldir voru and-
snúnir bandarískum stjórnvöldum
eða aðhyllast kommúnisma. Stofn-
anirnar hafa ítrekað borið við þjóð-
aröryggi fyrir því að afhenda skjölin.
Í skjölum frá FBI kemur berlega
í ljós að fylgst var með ferðum Hall-
dórs, á árunum eftir síðari heims-
styrjöld, þar sem óttast var að sölu-
hagnaður af bókinni Sjálfstætt fólk
í Bandaríkjunum rynni beint í sjóði
Kommúnistaflokksins. Færðar hafa
verið sönnur á samráð íslenskra og
bandarískra stjórnvalda í að koma
höggi á Halldór þar sem hann var
álitinn einn helsti styrktaraðili
kommúnista hér á landi. Samráðið
rataði alla leið inn á skrifstofu J. Ed-
gars Hoover, yfirmanns FBI.
Eftir að hafa lesið enska þýðingu
bókarinnar Sjálfstætt fólk eftir Hall-
dór, sem gefin var út í Bandaríkjun-
um árið 1946, sama ár og CIA var
stofnuð og tók við leyniþjónustu-
hlutverki FBI, vildi bandaríski bók-
menntafræðingurinn Chay Lemoine
endilega lesa fleiri verk eftir höfund-
inn. Hann komst hins vegar að því
að í hálfa öld var engin bók Halldórs
þýdd yfir á ensku og er sannfærður
um að það sé vegna þess að Hall-
dór hafi verið á svörtum lista vegna
stjórnmálaskoðana sinna. Jafnframt
telur Lemoine augljóst að njósn-
að hafi verið um Halldór og segir
ástæðu þess að CIA vill ekki afhenda
skjölin þá að vernda íslensk stjórn-
völd. Honum var síðast neitað um
leyniskjöl CIA fyrir viku.
Innanlands og utan
Rannsóknir Lemoines hafa að
mestu snúist um veru Halldórs
Laxness á svörtum lista útgefenda.
Hann bendir á þá staðreynd að til-
vist leyniskjala hjá FBI og CIA sýni
fram á að fylgst hafi verið með
skáldinu bæði innan Bandaríkjanna
og utan þeirra. „Í hálfa öld var eng-
in bók Halldórs gefin út á ensku,
jafnvel eftir að hann hlaut nóbels-
verðlaunin í bókmenntum fyrir
Sjálfstætt fólk. Í gegnum rannsókn-
ir mínar hef ég komist yfir fjölda
leyniskjala frá FBI sem sýna glöggt
að fylgst var með Halldóri innan
Bandaríkjanna. Tilvist leyniskjala
hjá CIA, sem gegnir hlutverki leyni-
þjónustu utan Bandaríkjanna, sýnir
hins vegar að fylgst var með Halldóri
líka á erlendri grundu og augljóst að
Halldór Laxness var einstaklingur
sem bandarísk stjórnvöld vildu hafa
auga með,“ segir Lemoine. „Af þeim
fáu skjölum sem CIA hefur ekki neit-
að mér um aðgang að má augljós-
lega sjá að leyniþjónustan var með
einhvern á Íslandi til að safna upp-
lýsingum um stjórnmálaástandið og
Eigendur Rúblunnar vonast til að Rússar geri ekki kröfu í húsið:
Leiðinlegt ef úr verður diskótek
Búið er að bjóða húseign-
ina Laugaveg 18 til sölu, þar sem
lengi hefur verið að finna bóka-
búð Máls og menningar. Til sölu
er það rými sem bókabúðin er í
og hálf hæð þar fyrir ofan undir
skrifstofurými. Húseignin hefur
verið í eigu fyrirtækisins Mál og
menning - Heimskringla, sem er
undirfélag Bókmenntafélagsins
Máls og menningar sem stofnað
var af vinstri sinnuðum áhuga-
mönnum um bókaútgáfu.
Bókmenntafélag Máls og
menningar er sjálfseignarstofnun
sem stofnuð var árið 1937. Fyrsta
félagsráð þess var sett upp árið
1940 og félagið lét síðan byggja
húseignina Laugaveg 18 á árun-
um 1957-1961. Kristján E. Andr-
ésson, fyrrverandi forstjóri Máls
og menningar, stóð fyrir því að
byggingin var reist undir starf-
semi félagsins og hlaut til þess
myndarlegan styrk frá Rússum.
Fyrir vikið hefur húsið iðulega
gengið undir nafninu „Rúblan“.
Þegar Bókmenntafélag Máls
og menningar var síðar sameinað
útgáfufélagi Vöku-Helgafells var
Rúblunni haldið utan við samein-
inguna. Nú hefur Bókmenntafé-
lagið Mál og menning gert bráða-
birgðasamkomulag um kaup á
Eddu útgáfu og hyggst fjármagna
kaupin með söluhagnaði af
húseigninni.
Halldór Guðmundsson rithöf-
undur starfaði lengi sem útgáfu-
stjóri Bókmenntafélagsins Máls
og menningar og þekkir vel sögu
hússins. Hann segir það ekkert
launungarmál að Sovétmenn hafi
lagt til peninga þegar það var reist.
„Það er ekkert dularfullt í kring-
um þessa sölu og engin leyndar-
mál sem hvíla yfir henni. Við setj-
um húsið á sölu í kringum það að
við höfum gert samkomulag um
að kaupa til baka bókahluta Eddu
og er það gert til að fjármagna
kaupin,“ segir Halldór. „Sýnt hef-
ur verið fram á það að í þessu húsi
voru rússneskir peningar. Á sín-
Njósnað um Halldór Vegna stjórnmálaskoðana sinna fylgdust bandarísk stjórnvöld með ferðum Halldórs Laxness. Hér er
Halldór í góðum félagsskap þeirra auðar Laxness, eiginkonu sinnar, og Vigdísar finnbogadóttur, fyrrverandi forseta.
„Augljóst að Halldór
Laxness var einstakl-
ingur sem bandarísk
stjórnvöld vildu hafa
auga með.“
TrausTI HafsTeINssoN
blaðamaður skrifar: trausti@dv.is