Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 25

Ég veit hve umfangsríkt þetta
hlýtur að verða. Til þess nú að gera
ekki fræði mín og sjálfan mig hlægi-
leg, þá gef ég upp alla von um að
gera efninu skil í einni grein, en boða
í staðinn tvær. Engu að síður hlýtur
þetta að verða nær eingöngu upp-
talning á staðreyndum, því form
greinanna levfir ekki, að ég geri grein
fyrir þeim tilraunum og tækni, sem
leiddi til niðurstaðanna, nema að
mjög takmörkuðu leyti og yfirborðs-
lega.
Þetta cr fyrri greinin og fjallar um
undirstöðuna, sjálfa taugafrumuna.
Það sem stendur hér á undan ber að
líta á sem ábyrgðarlaust forspjall.
|
TAUGIN
Það eru um það bil 10 milljarðar
taugafruma í mannslíkamanum. Hver
og ein er sjálfstæð eining. án frymis-
sambands við aðrar frumur. Bilið á
milli þeirra er að vísu mjótt, um það
bil 200 Á. (Á = Ángström, ll-7 mm).
Til þess að geta skilið starfshátt
taugakerfisins, þá er nauðsynlegt að
þekkja hina einstöku taugafrumu og
eiginleika þeirrar himnu, sem umlyk-
ur hana.
011 einkenni lífs eru tengd frumu-
himnunni, sagði Adrian, og víst er
það, að hæfileikinn til þess að svara
ástandsbreytingum í umhverfinu.
viðkvæmnin, er órjúfanlega tengd
frumuhimnunni. Það er hægt að erta
taugafrumu og hún ber ástands-
breytinguna áfram jafnt til beggja
hliða, samkvæmt lögmálinu um allt
eða ekkert. Á yfirborði taugarinnar
er hið svokallaða taugaboð (impuls)
mælt sem bylgja af neikvæðu raf-
magni. Spennan er sú sama, hve
DAGSKRÁ
langt frá ertingarstaðnum sem mælt
er á einni og sömu taug, en breytileg
eftir gerð taugar og ummáli. Tauga-
boðið er þannig alltaf eins, viðbrögð
taugarinnar við breytingu á orku-
ástandi umhverfisins alltaf það sama,
ef ertingin á annað borð er nógu
mikil til þess að framkalla taugaboð;
það er: að brjóta niður mótstöðu
frumuhimnunnar gegn hinum ýmsu
jónum í nánasta umhverfi tauga-
frumunnar.
Langar forsögur eru þreytandi. Ég
mun skýra frá staðreyndum eins og
þær eru þekktar í dag og að mestu
sleppa þróunarsögu skilnings okkar á
gerð taugafrumunnar og eðli tauga-
boðsins. Það er reynsla mín, að vís-
indalega nákvæmasta og nýjasta
skýring fyrirbæranna sé alltaf ein-
földust og auðskildust, þegar allt
kemur til alls. Fólki er enginn greiði
gerr með ímyndaðri einföldun og
líkingamáli. Það kemur allt í koll
síðar.
Á þeim 20 árum, sem liðin eru
síðan próf. Ágúst II. Bjarnason skrif-
aði um taugakerfið í Sálarfræði sína,
hafa gjörbreytingar orðið á mögu-
leikum til rannsókna á raffræðileg-
um eiginleikum taugafrumunnar.
Nýting tregðulausra tækja, byggðra
á rafeindatækni, gerir mögulegar
mælingar líffræðilegra Iágspennu-
sveifla, þar sem stærðarhlutföllin eru
millivolt (mV=10-3 volt). Notkun
örsmárra rafskauta gerir mögulegt að
fylgjast með rafmagnssveiflum inni
í tauga- og vöðvafrumum í starfi og
hvíld.
Rafskaut þessi eru örmjó glerrör,
sem teygð eru í loga, þannig að um-
mál rörsins í endann, þar sem það er
23