Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 28

sönnun fyrir tilvist hennar aðra en
óbeina.
1 venjulegri sniásjá varð hún ekki
greind.
Það var aðcins vegna hinna sér-
stöku rafmagnseiginleika hennar og
hinnar miklu mótstöðu, sem hún
veitir gegnflæði ýmissa efna, og þá
sér í lagi jóna, að við vissum, að
hún hlaut að vera til.
Nú hefur rafeindasmásjáin komið
okkur til hjálpar. Við vitum nú, að
himnan er aðeins 50—100 A að þykkt
og gerð úr eggjahvítu- og fitumóle-
kúlum.
Tilgátuhimnan er veruleiki, en
hvaða kúnstugum eignleikum er hún
gædd, að öll þessi undarlegheit megi
ske?
Drepið hefur verið á ýmsa eigin-
leika hennar hér að framan, eftir því
sem mér hefur fundizt það eðlilegt
og nauðsynlegt. Ég skal nú reyna að
gera fyllri grein fyrir þeim. Fyrst
þeim sem hægt hefur verið að mæla
með hinni nýju tækni:
Mótstaðan er geysimikil. f hreyfi-
taugum hefur hún verið mæld 8X105
Ohm. Ilentugra fyrir okkur er þó að
ræða um leiðsluhæfni himnunnar.
Leiðsluhæfni er 1/R, þar sem R =
mótstaðan. Hún er gefin upp í mho,
sem cr mótstöðueiningin stöfuð aft-
urábak.
Rafmagnsleiðsluhæfni himnunnar
ákvarðast af því, hve auðveldlega
jónar komast gegnum hana. Þegar
tekið er tillit til þess, hve liimnan er
þunn, þá er leiðsluhæfnin ótrúlega
lítil. Leiðsluhæfni hreyfitaugarinnar
er þannig um það bil 1,2X10-8 mho.
Til skýringar getum við borið sam-
an rafleiðsluhæfni himnu risataug-
26
anna í kvikindinu Sepia, sem hefur
verið mæld 8X10-5 mho cm-2, og
lciðsluhæfni jafnþykks lags af sjó, þ.
e. lags, sem er 100 Á að þykkt.
Leiðsluhæfni þess er 4.5X104, þ. e.
5.5X108 hærri en taugahimnunnar.
Af þessu má sjá, að jónarnir fara
mörg hundruð milljón sinnum hæg-
ar gegnum himnuna heldur en þcir
ferðast í sjó.
Eins og áður hefur verið nefnt, þá
er þessi litla leiðsluhæfni eða mikla
mótstaða frumuhimnunnar gegn jón-
um undirstaðan að rafmagnshleðslu
taugarinnar í hvíld. Hvíluhleðsluna
köllum við Er, og hún er allbreyti-
leg eftir ummáli tauganna, allt frá
61 mV—95 mV, jákvæð utan á, mið-
að við þá hlið himnunnar sem inn
snýr.
Aðrir eðlisfræðilegir eiginleikar
frumuhimnunnar, sem hægt er að
mæla mjög nákvæmlega, eru hlcðslu-
l>ol hennar (kapasitet) og tímahlut-
föll í sambandi við hleðslubreytingar.
Veiti maður straumi í einfalt raf-
magnskerfi eins og það sem myndin
sýnir, þar sem C er kondensator og
R viðnám, vex spennan yfir kon-
densatorinn eftir ákveðnum hlutföll-
um. Hlutfallið ákvarðast af marg-
feldinu CxR> sem er kallað tíma-
hlutfall kerfisins. Þegar straumurinn
er rofinn, lækkar spennan yfir kon-
densatorinn samkvæmt sömu tíma-
hlutföllum.
Sé straumurinn bylgja með lögun
og styrk og varanleika eins og efri
mynd B sýnir, þá vcrður spennu
kúrfan eins og ncðri mynd B sýnir,
þ. e. vex seint og fjarar hægt út.
Nákvæmlega sömu eiginleika hefur
frumuhimnan, þótt þunn sé.
DAGSKRÁ