Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 51

Orðið list leiðir huga sérhvers óljóst að
eigin fjársjóð. Af kvæðinu Les Phares (Vit-
arnir) þekkjum við fjársjóð Baudelaires þar
sem ekki er að finna neitt verk frá því fyr-
ir Renaissans. í okkar eigin ímyndun bætast
Djoser og Rénefer, Kore frá Euþydikos og
Konan frá Elche, ákveðnar Síva og Búddha-
likneskjur, Arnarriddarinn frá Mexikó og
dógonski maskinn á Musée de l’Homme,
Fagri guðinn frá Amiens, Eva frá Bamberg,
Frelsarinn frá Saints-Cosme-et-Damien eða
Titeódóra frá Ravenna, Notre-Dame-de-la-
Belle-Verriere, Piéta frá Avignon; og þegar
við þessar líkneskjur, og hversu margar aðr-
ar! bætast Kona að sauma kniplinga eftir
Vermeer, Vikastúlkan eftir Chardin og
Vinnuslofan eftir Courbet, dáumst við i
þessurn þremur verkum að þvi afli, sem
tengir þær áðurgreinduin verkum, ekki þvf
sem tengir þær konu að sauina knipiinga,
vikastúlku eða vinnustofu. Við vitum, að við
dáumst ekki að eftirlíkingu þessara sýna,
jafnvel þó Vermeer, Chardin og Courbet
liafi likt eftir þeim slórkosllega; sýnin kann
að vera sköpun málverksins nauðsynleg,
gildi þess verður henni óviðkomandi um
leið og okkar innri fjársjóður er ekki lengur
einskorðaður við illusioníska list. Við vituin
einnig, að við dáumst ekki einungis að
ákveðnum máta að sýna hlutina, „yfir-
bragði”, heldur að því sem skilur málverkið
frá fyrirmyndinni: því sem skilur Olympia
og Frú Cézanne frá Victorine Meurent og
frú Cézanne — „tvífarann” egypzka frá hin-
utn látna sem liann á að sýna. Það er ekki
næinleiki okkar sem afhjúpar okkur í list
ýmissa meistara er kallaðir hafa verið realist-
ar, engu síður en hjá andstæðingum þeina
— hjá Caravaggio, Vermeer, Chardin og
Goya senr og Miclielangelo og Rembrandt —
i helgilistinni, í okkar eigin, skfrskotun sein
ýmist er augljós ýmist torfundin til ein-
hvers „annars en ytraborðsins"; það er ekki
skarpskyggnin, sem afhjúpar okkur lijá mestu
listamönnum horfinna menningarskeiða, afl
ýmist sjálfrátt ýmist dulið eða þcim sjálfum
ómeðvitað (og hulið um aldir), sem veldur
að verk þeirra ná til okkar: PaO er framkoina
heimslistarinnar á sjónarsviÖiÖ. Henni er
ytraborðið ekki annað en endalaus söngtexti
óþrjótandi tónlistar.
í þeirri fylkingu, sem frá byrjun þessarar
DAGSKRÁ
aldar sækir á minni okkar, er ekki að finna
litskrúðuga styttuþjóð Tanagraborgar, sem
ætti að endurvekja Grikkland, né smástyttur
af bátsmönnum, hermönnum og handverks-
mönnum, sem ættu að endurvekja Egyptaland
(báðum er reyndar ætlaður staður i likkist-
um); en aftur á móti guðalíkneskjur, þær
sem guðum voru tileinkaðar, í bæn eða fórn:
hlauparann sem ekki verður aðgreindur frá
Apollon, meyjuna (kore) sem vart verður að-
greind frá Demeter frá Eleusis, líkfylgdir
Tignarmanuadals og Konungadals. Þar er að
finna endurskin hins dauðlega ytraborðs, en
cinnig annars heims. Samtal listar og ytra-
borðs, óskýrt þegar við berum Vikastúlkuna
eða inannsmynd eftir Velasquez saman við
fyrirmyndir sínar, Venus eftir Titian saman
við nakta konu, Ergastínur Parþenons sam-
an við fylkingu ungra stúlkna — og þegar
við berum þessi verk saman innbyrðis ... ___
er ekki nærri því jafnblekkjandi, þegar við
bcrum þessar ungu stúlkur saman við kore-
myndir Akropolis; Skriftafeðurna í Chartres
saman við biskuparáð; fylgdir Theodóru í
Ravenna og einvalda Austurlanda til forna
saman við konungsfylgd: þegar ris á fætur
með guðverum sínum og forfeðrum, hetjum
og prestkonungum, ódauðlegum og dauðum,
sú líkneskjusamkunda sem frelsuð hefur ver-
ið frá mannlegum kjömunt og tímanum; og
hlutverk listarinnar var að túlka þessa frels-
un. Um leið og við hættum að líta á þær sem
klunnalegar eftirlíkingar fyrirmynda, verður
okkur ljóst, að inátturinn sem gerir að verk-
um að þær ná til okkar, og í okkar augum
er máttur listsköpunarinnar, var í upphafi sá
að gefa form því sem gerir manninn að
manni og orðið hefur til þess að hann slapp
undan kaosinu, dýrseðlinu, eðlishvötunum,
hinum eilífa Siva. Ef maðurinn hefði ekki
teflt fram gegn ytraborðinu hinum ýmsu
Sannleiksheimum sinum, hefði liann aldrei
orðið skynsemisvera, heldur api. Og lista-
maðurinn hefur skapað myndir Sannleikans,
eins og maðurinn liefur skapað guðina og
þann heim sem þeir upplýsa: Hórusarnir eru
ekki eftirlíkingar Hórusa, sent enginn hefur
séð; né heldur eftirlíkingar manna sem orðið
hafa Hórusar fyrir náð einhvena helgirúna.
Rénefer er ekki eftirlíking prestsins Rénefers,
né Rahotep eftirlíking hershöfðingjans Raho-
teps, það eru myndir af því sem þessir dauð-
49