Félagsbréf - 01.04.1958, Blaðsíða 50

38
FÉLAGSBRÉF
Um leik karlmannanna er flest gott að segja, því að leikur þeirra er
gallaminni og heilsteyptari en kvennanna. Gísli Halldórsson leysir tvíþætt
hlutverk vel af hendi, þótt hann leiki að vísu af dýpri sannfæringu og ein-
lægari innlifun inni á heimili sínu en utan þess. Jón Sigurbjörnsson lýsir
bjartsýnum og lífsglöðum efnishyggjumanni á sérlega minnisstæðan og fjör-
legan hátt.
Gauksklukkan eftir Agnar Þóröarson.
Þjóðleikhúsið. Leikstjóri Lárus Pálsson.
Gauksklukkan fjallar um lífsleiðan en hjartahreinan meðalmann, sem gerir
tilraun til að forðast andlega kyrrstöðu og hrörnun, eða sína eigin „stagna-
tion“ með öðrum orðum. En hvert getur meðalmaður flúið? Hvar getur
hann fundið athvarf nema helzt í draumum og blekkingum? Hugarórar Stef-
áns, bankaritara, snúast mest um fagrar listir og listamenn, sem geta leyft
sér þann munað að lifa í sátt við sinn innri og sannari mann. I augum Stef-
áns verður Ármann, aldavinur hans, ímynd hins sanna listamanns og frjálsa
einstaklings, sem ekki hefur drýgt þá höfuðsynd að svíkja sjálfan sig, og
hefur ætíð verið hugsjónum sínum trúr. Hér er aðeins um trú og álit Stefáns
á verðleikum Ármanns og gáfum að ræða. Álit, sem öðrum kann að koma
einkennilega fyrir sjónir. Annars kemur hvergi fram í sjónleiknum sjálfum,
að Ármann sé ósannur listamaður og ekki heldur hitt, að hann sé efni
í tónsnilling. Höfundurinn leggur engan dóm á það og liggur þetta
atriði því alveg á milli hluta, þess vegna er það ef til vill fullfast að orði
kveðið, að Ármann sé „alger kjáni, ræfill og til einskis nýtur“ eins og það
var orðað í blaði einu, sem hefur ekki beinlínis orð á sér fyrir borgaralegt
mat á mönnum og málefnum. Hins vegar er ekki fráleitt að álíta, að lífsleiði
Stefáns og óyndi magni að vissu marki listgáfur Ármanns fyrir honum
og gylli.
Bankaritarinn er fulltrúi fyrir þá menn, sem reyna að losna úr klafa
hjónabands, starfs og stéttar og leggja á dulbúinn flótta frá sjálfum sér,
lífinu og óþægindum þess. Þetta er algengara fyrirbæri en margur púrítani
skyldi ætla, því að enn sem komið er, hvað svo sem gæfurík framtíð geymir
í skauti sér, er veröldin full af vonsviknu fólki, sem unir ekki hlutskipti sínu
og lætur sig dreyma um betra og fullkomnara lif. Samúð skilningsgóðra
áhorfenda með örlögum Stefáns var bæði ótvíræð og augljós kvöldið, sem
Gauksklukkan var frumsýnd.
Ástæðan fyrir því að Stefán snýr aftur til þess lífs, sem honum finnst í
rauninni bæði ósatt og ömurlegt, er einmitt sú, að það, sem hann hugði vera
hæli frá smáborgaramennsku og hversdagsleik, reyndist svikhæli. Undir lokin,
þegar hann sér Ármann fyrst í öðru ljósi en áður, ekki endilega réttu Ijósi,