Félagsbréf - 01.04.1958, Blaðsíða 46

34
FELAGSBREF
hlið sér inn í litla bjálkahúsið. Pasternak er ekki rússneskur í útliti eða
háttum. Andlit hans er iang't, nefið stórt og munnurinn svolítið hörkulegur,
hárið þykkt og hrokkið, skipt í annarri hlið, klæðaburðurinn ailur glæsilegri
og snotrari en venja er meðal Rússa nú til dags — ailt ber þetta fremur
svip af Vestur-Evrópumanni, maður gæti jafnvel sagt Engilsaxa. Það eru
aðeins hin dökkleitu augu hans, sem fela í sér í senn svip heitrar ástríðu og
dapurleika, er bera vitni um uppruna hans. Þetta eru augu manns, sem
orðið hefur að þola mikið mótlæti í lífinu og á að baki sér bitra reynslu, og
hefur jafnframt geymt eitthvað af þessari reynslu í svip sínum.
Kona hans og ungur sonur snæddu með okkur kvöldverð, en Pasternak
neitaði að vera túlkur minn og talaði einungis á frönsku (sem hann talaði
raunverulega fremur illa). Ekki er hægt að segja að aðalumræðuefnið hafi
verið mjög uppörvandi: Pasternak ræddi um sjálfsmorð rithöfundarins Alex-
anders Fadejevs, sem gerzt hafði ekki löngu áður, og tvö sams konar atvik,
er fræg eru orðin og áttu sér stað fyrir allmörgum árum, sjálfsmorð í-úss-
nesku skáidanna Yessenins og Mayakovskys. Enda þótt Pasternak segði ekki
mikið um Fadejev, minnir mig, að hann hafi talið ástæðurnar fyrir dauða
hans þær sömu og komu Mayakovsky til að stytta sér aldur á fyrstu árum
sovétstjórnarinnar. Ástæðan til þess að hinn síðar nefndi valdi þennan kost-
inn, var sú, að stefna Stalíns í bókmenntum og listum hafði raunverulega
hrundið honum út í algera einangrun. Á hinn bóginn framdi Fadejev sjálfs-
morð sökum þess að þeir, sem brutust undan hinni rígbundnu stefnu og járn-
aga Stalíns, eftir að Krústjoff hélt hina frægu „leyniræðu“ gegn einræðis-
herranum, höfðu rekið Fadejev út í sams konar einangrun. Með öðrum orðum
bar dauðdagi beggja þessara rithöfunda áþreifanlegt vitni því þrönga þjóð-
félagi, sem nú byggir Sovétríkin og íaunverulega er hneppt í verstu spenni-
treyju, þar sem hver og einn verður annaðhvort að vera „sósíalistiskur" eða
hætta að vera til.
Hvað við kom Yessenin, sem kannski var bezta ljóðskáld Rússa að Alex-
ander Blok undanteknum, þá gaf Pasternak sannfærandi en allundarlega
skýringu á dauða hans. Yessenin hafði ávallt haldið fast við tryggð sína við
sveitina og bændafólk, þrátt fyrir það, hve mjög hið nýja sovétfélag helgaði
sig iðnvæðingunni, og ástæðan fyrir sjálfsmorði hans var sú, að hann gat
ekki fundið sjálfum sér neinn stað í þessu nýja þjóðfélagi vélanna. „Yessenin
var barn“, sagði Pasternak, „og hann drap sig á barnalegan hátt, eins og
hann væri að leika, jafnvel eins og hann hefði á laun verið þess fullviss að
hann yrði vakinn til lífsins aftur þegar í stað ....“.
„Ég hef sagt að samtalið hafi ekki verið mjög uppörvandi", heldur Moravia
áfram, „en ástæðan var ekki aðallega sjálfsmorð þeirra manna, sem við
ræddum um, heldur öllu fremur hinar óhugnanlegu orsakir, er lágu að baki
þessum atburðum og leitt höfðu þessa listamenn til þess að svipta sig sjálfu
lífinu — erfiðleikar þeir, sem þessir rithöfundar urðu fyrir á vissu tímabili
í starfsferli sínum og gerðu þeim ókleift að lifa í því þjóðfélagi, er örlögin