Sveitarstjórnarmál - 01.12.1999, Síða 52

MÁLEFNI ALDRAÐRA
Þurfa sveitarfélögin að hugsa sinn gang?
Hrajh Sœmundsson fulltrúi, Félagsmálastofnun Kópavogs
Allt breytist. Líka starfsemi sveit-
arfélaganna. Þetta höfiam við upplif-
að í ríkum mæli undanfarin ár. Stór-
ir málaflokkar hafa færst yfir til
sveitarfélaganna og aðrir em á leið-
inni. Skipulagsbreytingar hafa verið
gerðar á starfi sveitarfélaganna
o.s.ffv. En eitt breytist lítið. Gangur
lífsins. Fólk fæðist. Fólk elst upp og
gengur í skóla. Fólk fer út á vinnu-
markaðinn. Og fólk deyr. En áður
en það síðasta gerist verða tímamót
í ævi mannsins sem eiga sér engar
hliðstæður aðrar á lífsleiðinni. Þetta
er sá atburður sem allir ganga í
gegnum haldi þeir lífi svo lengi.
Einn dag, eftir 67 ára líf í sveitarfé-
laginu, fær einstaklingurinn tilkynn-
ingu um að nú sé hann orðið „lög-
gilt gamalmenni". Að nú sé hans
formlegu ábyrgð á sjálfum sér og
öðmm lokið. Að nú geti einstakling-
urinn sest í „helgan stein“ og að ein-
hvem veginn verði séð fyrir honum
þangað til gröfín taki við honum og
veiti honum húsnæði til frambúðar.
Þarf að breyta
Þessum síðasta þætti í lífi manns-
ins þarf að breyta. Ekki með lögum
eða reglugerðum heldur með við-
horfsbreytingu. Þessi kaflaskil í lífi
mannsins eru engin náttúmlögmál.
Það vita allir, bæði af eigin raun og í
umhverfi sínu. Þama þarf sem sagt
að koma til hugarfarsbreyting hjá
sveitarstjómarfólki eins og öðmm.
Þarna er því miður pottur brotinn.
Þegar aðrir málaflokkar í sveitar-
félögunum eru stöðugt að breytast,
þegar ný og fagleg vinnubrögð em
tekin upp á öllum sviðum, stendur
einn málaflokkur, félagsleg málefni
aldraðra, í stað.
Stiklad á sögunni
Aðdragandi að núverandi ástandi
málaflokksins er í örstuttu máli
þessi: Það búsetuform sem kallað
hefur verið „stórijölskyldan“ hafði
verið við lýði í landinu alla tíð, það
er að segja að þrjár kynslóðir
bjuggu undir sama þaki. A þessum
heimilum var vinnustaður fólks að
hluta, uppfræðsla barna og verk-
kunnátta fluttist þarna milli kyn-
slóða. Þarna fæddist yngsta kyn-
slóðin og elsta kynslóðin dó í rúmi
sinu inni á heimilinu. Fyrsta vem-
lega röskunin á þessu fjölskyldu-
formi varð um miðja öldina. I seinni
heimsstyrjöldinni gliðnaði þetta
fjölskylduform mest. Stórfjölskyld-
an hmndi á nokkmm áratugum og
það sem kallað var „kjamafjölskyld-
an“ tók við. Við þessar breyttu að-
stæður raskaðist allt kerfíð. „Vanda-
málin“ sem „leyst“ vom i „baðstof-
unni“ voru flutt út í þjóðfélagið.
„Velferðarþjóðfélagið" eins og við
þekkjum það fór að þróast.
Mesta byltingin
I þjóðfélaginu spmttu nú upp nýj-
ar stofnanir, velferðarstofnanir. I
heilbrigðismálum, í skólamálum, í
tryggingamálum, i félagslegri þjón-
ustu. Þessar stofnanir þjónuðu vel-
flestum þjóðfélagsþegnum. En ein
stétt varð útundan á félagslega svið-
inu. Fullorðna fólkið. Gamla fólkið.
Að visu hafði það nóg að bíta og
brenna og miklu meira en nokkm
sinni áður. En félagslega hliðin varð
útundan. Tökum dæmi: Aður var
fullorðið fólk hluti af stórfjölskyld-
unni. Þetta var alls ekki gott fyrir-
komulag félagslega séð og engum
dettur í hug að taka það upp aftur.
En þá var ekki i önnur hús að
venda. Þegar ellin sótti að og gamla
fólkið lagðist í kör voru það ekki
opinberir aðilar sem önnuðust fólkið
heldur einhveijir fjölskyldumeðlim-
ir. Þegar þær breytingar urðu að
„samfélagið“ tók við þessari þjón-
ustu hófst harmleikurinn. Þjóðfélag-
ið vissi ekki hvemig bregðast ætti
við þessu nýja verkefni. Og var ekki
tilbúið að taka við því.
í geymslunum
Viðbrögð þjóðfélagsins urðu þau
að leysa málið með steinsteypu.
Hrúga fólkinu saman í geymslur
skipulagslaust eða skipulagslítið án
félagslegra sjónarmiða og þarfa
gamla fólksins. Hér verður fullyrt
að með þessum ákvörðunum þjóð-
félagsins hafí byrjað sú kolsvarta
saga sem á sér enga hliðstæðu í nýja
velferðarkerfínu. Vegna samvisku
þjóðarinnar og komandi kynslóða
verður að gera þessari sögu skil.
Hér er aðeins drepið á þennan þátt
til skýringar á tilgangi þessarar
greinar. Það verður erfítt að skrá
alla þessa sögu. Sumt liggur þó ljóst
fyrir. Fólk var iðulega og er jafnvel
enn flutt „hreppaflutningum“ vegna
„hagræðis". Gamalt fólk var sett
einhvers staðar í geymslur. Það var
306