Milli mála - 26.04.2009, Qupperneq 154

orðum úr tveimur mismunandi föstum orðasamböndum. Slíkur
samsláttur8 (þ. Kontamination) getur verið af ýmsum toga. Þar geta
átt í hlut föst orðasambönd sem hafa svipaða eða sömu merkingu en
það getur einnig verið setningagerðin sem er svipuð. Damit kommst
du auf keinen grünen Baum9 er dæmi um afbrigðilega notkun fasta
orðasambandsins auf einen grünen Zweig kommen (‘vera á grænni
grein’, bókstaflega ‘komast á græna grein’) þar sem eitt orð hefur
skolast til og óákveðnum greini verið breytt í neitunarfornafn. Hér
er reyndar ekki um algjöran samslátt tveggja fastra orðasambanda að
ræða heldur hefur Zweig (‘grein’) verið skipt út fyrir Baum (‘tré’).
Þarna helst merking fasta orðasambandsins og málviðtakandinn veit
strax hvað við er átt; af merkingarlegri nánd orðanna Zweig og Baum
leiðir að þótt Baum komi fyrir í orðasambandinu skilst það á sama
hátt og þar stæði Zweig. Breyting af þessum toga getur þó haft í för
með sér að merkingin breytist eins og vikið verður að í 2.3.
Etwas aus den Haaren saugen er samsláttur úr sich etwas aus den
Fingern saugen (‘skálda eitthvað upp’) og etwas an den Haaren herbei-
ziehen (‘gefa langsótta skýringu á einhverju’). Þessi föstu orðasam-
bönd eru hvað merkingu og setningagerð varðar mjög svipuð. Í et-
was aus den Haaren saugen hefur Fingern fallið út en Haaren úr öðru
föstu orðasambandi komið í staðinn. Dæmi um samslátt í íslensku
er orðalagið koma eins og þjófur úr heiðskíru lofti. Þarna slær saman
tveimur föstum orðasamböndum, koma eins og þruma úr heiðskíru
lofti og koma eins og þjófur á nóttu.
Samsláttur kemur oft fyrir í daglegu máli og einnig við tileink-
un erlendra tungumála þar sem fullt vald á föstum orðasambönd-
um í erlendu máli næst seint í tileinkunarferlinu.
Festu í föstum orðasamböndum verður að skoða í samanburði
við frjáls orðasambönd. Af formgerðarlegri festu (þ. strukturelle
Festigkeit) leiðir að í föstum orðasamböndum geta komið fyrir
óregluleg fyrirbæri (þ. Irregularitäten eða Anomalien) sem ekki
væru tekin gild þegar um frjáls orðasambönd er að ræða þar sem
þau síðastnefndu lúta vitanlega morfólógískum og setningafræði-
legum reglum tungumálsins. Festan hefur m.a. í för með sér að af-
ORÐ TIL TAKS
154
8 Áslaug Marinósdóttir stingur upp á því að þýða Kontamination sem „samsláttur“ og þakka ég
henni fyrir góða þýðingu á hugtakinu.
9 Harald Burger, Phraseologie, bls. 18.
Milli mála 26.4.2010 14:23 Page 154