Morgunblaðið - 09.02.2012, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2012
Fákar Hestamenn voru duglegir að nýta sólarglennuna sem lét sjá sig hluta úr degi í gær.
Golli
Þeir sem reglulega lesa í New
York Times pistla Pauls Krug-
mans, nóbelshafa í hagfræði, verða
þess glöggt varir að Ísland er hon-
um hugleikið. Það er þó ekki endi-
lega sérstakur áhugi hans á landi
og þjóð sem kallar á þetta dálæti
heldur tilheyrir hann þeim hópi
hagfræðinga sem telja að flotgengi
sé afar mikilvægur þáttur í aðlög-
unarhæfni hagkerfa. Eftir að ís-
lenska hagkerfið fór að rétta sig
við eftir hrunið hefur hann gjarnan
vísað til þess sem dæmis um þá aðlögunarhæfni
sem byggist á fljótandi mynt – og stundum snúið
úr krónunni písk til að berja á evrunni sem hann
hefur að fornu verið andsnúinn. Þetta kom vel
fram þegar hann heimsótti okkur í haust á gagn-
merka ráðstefnu í Hörpunni – þar sem efnahags-
stjórn núverandi ríkisstjórnar fékk fína einkunn.
Flotmyntin bjargaði ekki
Nú hafa að sönnu verið skiptar skoðanir milli
fræðimanna um kosti og galla þess að taka upp
evruna hér á landi sem og í öðrum hagkerfum.
Reynslan er hins vegar ólygnust. Íslenska krón-
an hefur ekki reynst okkur vel. Það hefði Krug-
man vitað ef hann byggi á Íslandi og hefði þekkt
betur til íslenskra aðstæðna. Rannsóknir fræði-
manna sem öndvert honum eru sérfræðingar um
íslenska hagkerfið hafa þar að auki sýnt kyrfi-
lega fram á að krónan er uppruni sveiflna fremur
en tæki sem dregur úr þeim.
Við blasir að efnahagsvandinn, sem íslensk
heimili og fyrirtæki glíma við í dag væri af allt
öðrum toga ef ekki hefði komið til gjaldeyr-
iskreppa til viðbótar við bankakreppuna sem
varð hér árið 2008. Aðdragandinn að ári öm-
urleikans, 2008, hefði allur orðið annar og eft-
irleikurinn líka. Hitt ber að árétta að dæmi úr
sögu fjármálakreppna síðustu ára og áratuga
sýna hins vegar að hagkerfi geta lent í erf-
iðleikum óháð gengisfyrirkomulagi. Evran er
ekki töfralausn, enda varnaði hún því ekki að
Grikkir lentu í þeim hremmingum sem þeir
glíma við í dag. Staðreyndin er hins vegar sú að
það bjargaði okkur ekki heldur að hafa flotmynt-
ina.
Vitaskuld er það svo að gengisfyrirkomulagið
getur aldrei komið í veg fyrir sveiflur í þjóð-
arbúskapnum eða bætt upp slaka hagstjórn. Það
að standa innan evrunnar hefur hins vegar mikla
kosti fyrir hagkerfi eins og hið ís-
lenska, ekki síst þar sem mestur
hluti af erlendum viðskiptum þess
er við evrusvæðið.
Viðnámsleysi örmyntar
Krugman benti á það í Hörpunni
að krónan hefði ekki verið ástæðan
fyrir því mikla flóði áhættufjár-
magns sem hingað streymdi í gegn-
um vaxtamunarviðskipti fyrir hrun.
Mörg lönd hefðu rétt eins og Ísland
upplifað mikið innflæði fjármagns á
þessum tíma – óháð fyrirkomulagi
gjaldeyrismála. Um þetta er sannarlega hægt að
vera sammála. Hitt skiptir meira máli, að flæðið
veldur hins vegar ekki óstöðugleika í mynt lítils
hagkerfis eins og þess íslenska ef hún er í raun
sameiginleg mynt mun stærra hagkerfis. Það
getur aftur á móti feykt fljótandi örmynt – eins
og krónunni – í allar áttir. Það þekkja Íslend-
ingar öðrum betur. Þannig bjó styrking krón-
unnar árin fyrir hrun til falska kaupmáttar-
aukningu og eignaáhrif sem síðan gengu til baka
með þrumandi hvelli í hruninu með mun nei-
kvæðari áhrifum á kaupmátt og eignastöðu ís-
lenskra heimila og fyrirtækja en raunin var í öðr-
um kreppulöndum. Nægir að nefna Írland og
Eystrasaltslöndin. Vitaskuld er nauðsynlegt að
skoða öll sjónarmið þegar kemur að framtíð-
arskipulagi gjaldeyrismála hér á landi. Það er
hins vegar staðreynd að flotgengiskerfið sem var
tekið upp hér á landi árið 2001 endaði reynslu-
tíma sinn illa árið 2008.
Við getum ekki annað en dregið lærdóm af
þeirri reynslu. Með agaðri hagstjórn og hugvit-
samlegri nýtingu einstakra auðlinda eigum við
að geta búið Íslendingum framtíðarinnar bestu
lífskjör sem þekkjast – en til þess þurfum við
annan og traustari gjaldmiðil en íslensku krón-
una.
Eftir Össur Skarphéðinsson
»Reynslan er hins vegar
ólygnust. Íslenska krónan
hefur ekki reynst okkur vel. Það
hefði Krugman vitað ef hann
byggi á Íslandi og hefði þekkt
betur til íslenskra aðstæðna.
Össur Skarphéðinsson
Höfundur er utanríkisráðherra.
Evran og krónan –
og Krugman
Ísland hefur við-
urkennt Palestínu sem
sjálfstætt og fullvalda
ríki. Ísland er fyrsta
ríkið í Vestur-Evrópu
sem viðurkennir Pal-
estínu með formlegum
hætti. En hvaða þýð-
ingu hefur þessi við-
urkenning fyrir okkur
Íslendinga og hvað þýð-
ingu hefur hún í deilum
Ísraels og Palestínu?
Friðarsamkomulag
og sjálfstæði
Palestína sem nú sækist eftir sjálf-
stæði er klofin. Hamas stjórnar á
Gaza og Fatah á Vesturbakkanum.
Hamas og Fatah deila innbyrðis. Ha-
mas vill eyða Ísrael. Fatah vill sjálf-
stæða Palestínu en Hamas styður
sjálfstæða Palestínu einungis ef hún
viðurkennir ekki Ísrael. Evrópusam-
bandið viðurkennir ekki Hamas. Ísr-
aelsríki var stofnað af Sameinuðu
þjóðunum eftir helför nasista þar sem
6 milljónir Gyðinga voru drepnar í út-
rýmingarbúðum, þar af 1,5 milljónir
barna. Forsætisráðherra Ísraels
flutti athyglisverða ræðu á allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna í sept-
ember sl. Ræðan var ákall um frið við
Palestínu og ósk um friðarviðræður.
Forsætisráðherrann gat þess að Ísr-
ael myndi verða fyrsta ríkið til að
samþykkja sjálfstæði Palestínu þegar
friðarsamkomulag væri í höfn. Helstu
sérfræðingar í deilum Ísraels og Pal-
estínu eru sammála um að frið-
arsamkomulag milli
deiluaðila og eining
meðal Palestínumanna
sjálfra sé grundvöllur
friðar. Í framhaldi fylgi
síðan sjálfstæði Palest-
ínu. Vonandi mun sú
stund renna upp sem
fyrst.
Vilji fólksins
í Palestínu
Nýlega var gerð
skoðanakönnun á meðal
rúmlega 1000 Palest-
ínumanna búsettra á Vesturbakk-
anum, í Austur-Jerúsalem og á Gaza.
Margvíslegar spurningar voru lagðar
fyrir hópinn. Könnunin var unnin af
Palestinian Center for Public Op-
inion. Spurt var m.a. að því hvert for-
gangsverkefni stjórnvalda í Palestínu
ættu að vera: 83% sögðu að skapa
ætti atvinnu og ný störf. 4% sögðu að
fá Sameinuðu þjóðirnar til að við-
urkenna sjálfstætt ríki Palestínu. Um
afstöðuna til friðarviðræðna sögðu
63% að hefja bæri friðarviðræður við
Ísrael.
Vinátta Íslands og Ísraels
Ísland tryggði Ísrael sæti hjá Sam-
einuðu þjóðunum árið 1949. Ísland
réð úrslitum um það, á vettvangi SÞ,
að gyðingar sem lifðu helförina af
eignuðust sitt eigin sjálfstæða ríki.
Allar götur síðan hefur Ísrael borið
mikla virðingu fyrir Íslandi. Stjórn-
málaforingjar í Ísrael sóttu okkur
heim gagngert til að þakka fyrir.
Fyrsti erlendi þjóðhöfðinginn til að
ávarpa þingið í Ísrael var Ásgeir Ás-
geirsson forseti. Í Jerúsalem er gata
sem ber heitið Íslandsstræti, til að
minnast vináttu ríkjanna og stuðn-
ings Íslands við Ísrael. Við Íslend-
ingar megum vera stoltir af þessu, þó
svo að friður á svæðinu hafi ekki náð
þeirri fótfestu sem stefnt var að. Ísr-
ael er ein fremsta þjóð heims í há-
tækniiðnaði, lyfjaiðnaði, landbúnaði,
líftækni og matvælatækni. Ísland
þarf á nýsköpun og erlendri fjárfest-
ingu að halda. Tækifærin sem felast í
auknu samstarfi okkar við Ísrael eru
fjölmörg.
Heimsókn í þingið í Ísrael
Í desember sl. heimsótti ég þingið í
Ísrael, sem hefur aðsetur í Jerúsalem
og nefnist Knesset. Átti ég m.a. fund
með landbúnaðarráðherra, aðstoðar-
innanríkisráðherra ásamt ráðgjafa
utanríkisráðherra í Palestínumálinu.
Samskipti landanna bar á góma í ljósi
stuðnings Íslands við sjálfstæði Pal-
estínu. Ályktun Alþingis er þeim von-
brigði. Nefndu þeir sérstaklega að
það hefðu verið mikil vonbrigði að ut-
anríkisráðherra Íslands skyldi ekki
hafa heimsótt Ísrael þegar hann sótti
Palestínu heim á síðasta ári. Ráð-
herra hefði átt að kynna sér báðar
hliðar málsins frá fyrstu hendi og
upplýsa síðan Alþingi um það hvers
vegna Ísrael vildi friðarsamkomulag
við Palestínu áður en til sjálfstæðis
kæmi. Það væru eðlileg vinnubrögð í
alþjóðasamskiptum og ekki síst í
samskiptum vinaþjóða. Það hefði ver-
ið augljóst að utanríkisráðherra Ís-
lands hefði á ferð sinni vísvitandi
forðast að hafa samskipti við Ísrael.
Vandséð væri hvernig Ísland gæti
komið að friðarferlinu með það að
leiðarljósi. Í viðræðum mínum við
ráðherra og þingmenn kom berlega í
ljós að ekki er andstaða við sjálfstæði
Palestínu. Þeir eru hins vegar á móti
einhliða ákvörðun um sjálfstæði. Í
þeirra huga er friðarsamkomulag
undirstaða þess að þeir geti stutt
sjálfstæði Palestínu.
Norðurlönd og ESB
Svíðþjóð og Finnland eru ekki
reiðubúin að viðurkenna sjálfstæði
Palestínu. Tíminn er ekki réttur að
þeirra mati. Aðalatriðið sé að koma af
stað friðarviðræðum. Semja um frið
áður en til sjálfstæðis kemur. Evr-
ópusambandið ráðlagði Palestínu að
fara ekki þessa leið. Kanada og Nor-
egur eru sama sinnis en þau síðast-
nefndu hafa mikla þekkingu á deilum
Ísraels og Palestínu.
Að forðast að magna árekstra
Ísland er lítið land í samfélagi þjóð-
anna. Utanríkisráðherra var spurður
að því á RUV hvort ríki heims hefðu
gert einhverja athugasemd við við-
urkenningu Íslands á Palestínu.
Hann svaraði því til að hann hefði
fundið mikla gremju og reiði frá Ísr-
ael og þeir hefðu ítrekað mótmælt
málflutningi Íslands á alþjóðavett-
vangi. Einnig hefði hann fundið fyrir
töluverðri óánægju Bandaríkjanna.
Ráðherra vildi hins vegar ekki gera
of mikið úr mikilvægi ákvörðunar Ís-
lands gagnvart Palestínu. Hér er rétt
að staldra við og velta fyrir sér hags-
munum Íslands í málinu. Ég tel það
rétt mat hjá ráðherra að ekki sé
ástæða til að gera of mikið úr ályktun
Alþingis fyrir Palestínu. Hins vegar
kemur skýrt fram að Ísland hefur
með ákvörðun sinni skapað sér óvild
meðal vinaþjóða. Var utanrík-
ismálanefnd Alþingis meðvituð um að
ákvörðunin hefði ekki neina úr-
slitaþýðingu fyrir Palestínu en skap-
aði um leið Íslandi óvild meðal vin-
veittra ríkja? Vissulega erum við
fullvalda þjóð sem tekur sjálfstæðar
ákvarðanir. Stuðningur Íslands við
sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna fyrir
20 árum hafði mikla og jákvæða þýð-
ingu fyrir viðkomandi ríki. Málefni
Ísraels og Palestínu eru hins vegar
allt annars eðlis. Þau eru viðkvæm og
flókin. Margt bendir til þess eins og
áður segir að sjálfstæð Palestína, án
friðarsamkomulags við Ísrael, geti
stofnað friðarferlinu í Mið-Aust-
urlöndum í hættu.
Jón Baldvin Hannibalsson þáver-
andi utanríkisráðherra sagði eitt sinn
á Alþingi, í umræðum um utanrík-
ismál, að það væri viturleg stefna að
forðast í hvívetna að magna árekstra.
Óskandi væri að Íslendingar, her-
laus og friðelskandi þjóð, gætu komið
að friðarferlinu milli Ísraela og Pal-
estínumanna. Til þess að svo megi
verða þarf að hlusta á báða deiluaðila,
bera virðingu fyrir þeim báðum og
forðast að magna árekstra.
Eftir Birgi
Þórarinsson » Óskandi væri að Ís-
lendingar, herlaus
og friðelskandi þjóð,
gætu komið að friðar-
ferlinu milli Ísraela og
Palestínumanna.
Birgir Þórarinsson
Höfundur er MA í alþjóða-
samskiptum og utanríkisþjónustu og
varaþingmaður Framsóknarflokks.
Alþingi, sjálfstæð Palestína og Ísrael