Morgunblaðið - 09.02.2012, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2012
Gunnar Kristinn
Þórðarson, stjórn-
armaður í Félagi um
foreldrajafnrétti,
skrifar grein í Morg-
unblaðið 7. febrúar
undir fyrirsögninni
Ráðherra dómsmála
treystir ekki íslensk-
um dómstólum. Þar
skorar hann á mig að
mæta á ráðstefnu
sem félag hans
gengst fyrir nú í vikulok til að
svara „áleitnum spurningum um
hvort íslensk stjórnvöld standist
alþjóðleg viðmið um mannrétt-
indi“. Þetta biður Gunnar Kristinn
mig að gera jafnvel þótt félaginu
hafi verið gerð grein fyrir því fyr-
ir mörgum vikum að á þessum
degi væri ég bundinn á ráðstefnu
um sveitarstjórnarmál á Akureyri
þar sem ég hefði framsögu.
Umræður nauðsynlegar
Hins vegar tel ég umræðu um
þessi mál nauðsynlega og hef ég
tekið þátt í henni á fundum og
ráðstefnum og gert ítarlega grein
fyrir minni afstöðu á Alþingi.
Gunnar Kristinn gagnrýnir
tvennt í nýju barnalagafrumvarpi
sem ég hef lagt fram á Alþingi.
Annars vegar gagnrýnir hann að
ekki sé að finna í frumvarpinu
heimild fyrir dómara til að dæma
sameiginlega forsjá barns og hins
vegar að frumvarpið kveði á um
breytingar á svokallaðri innsetn-
ingu.
Hvað fyrra atriðið áhrærir þá
segir hann það jafngilda van-
trausti á íslenska dómara að
treysta þeim ekki til að dæma
sameiginlega forsjá foreldra sé
það, að mati dómarans, barni sem
deilt er um fyrir bestu.
Hagsmunir barnsins
sem best tryggðir
Það er nokkuð til í því hjá
Gunnari Kristni að ég treysti illa
dómstólum til að fara með þetta
vald enda er langt frá því að
reynslan erlendis sýni að það sé
heppilegt fyrirkomulag að draga
foreldra inn í dómsal til að ræða
um hag barna sinna. Sú aðferð
sem ég tala fyrir byggist á samn-
ingum og sátt; að gera slíkt ferli
að skyldu og setja í
það fjármuni og
mannskap svo það
verði annað og meira
en orðin tóm. Hvort
skyldi nú vera betra
fyrir barnið að hafa
foreldra sína í rétt-
arsal að deila þar
hvort á annað eða að
reynt sé að ná sáttum
undir handleiðslu sér-
fræðinga sem kunna
vel til verka og vinna
út frá hagsmunum
barnsins eins?
Við skulum ekki gleyma því að
við erum að tala um undantekn-
ingar en ekki hina almennu reglu.
Hún er sameiginleg forsjá. Það er,
og á að mínum dómi að vera,
grunnreglan að barn fái notið
beggja foreldra sinna. Við erum
hins vegar að tala um þær und-
antekningar þar sem harðar deilur
um barn eða börn rísa og þar er
ég að leggja til ferli sem ég geri
mér vonir um að leysi einhver mál
sem núverandi fyrirkomulag ræð-
ur ekki við.
Hvað innsetningu varðar þá er
þar um að ræða heimild í lögum
til að beita lögreglu til að taka
barn úr umráðum annars foreldris
og setja það til hins. Þetta úrræði
hefur verið gagnrýnt af UNICEF,
Barnaheillum og Mannréttinda-
skrifstofu Íslands auk þess sem
barnaréttarnefnd Sameinuðu þjóð-
anna hefur viðrað áhyggjur af
framkvæmd þessara laga og hvatt
íslensk stjórnvöld sérstaklega til
að gæta að því að hagsmunir
barna séu ávallt hafðir í fyrirrúmi.
Rétt er að taka fram að lögregla
mun eftir sem áður hafa nauðsyn-
legar heimildir á grundvelli barna-
verndarlaga til að fara inn á heim-
ili og ná í börn ef þau sæta þar
ofbeldi. Það er að mínum dómi
ekki forsvaranlegt að senda lög-
reglu til að ná í barn svo foreldri
geti náð umgengni við barn sitt.
Þar verður að fara aðrar leiðir.
Ég er ekki að leggja til aðgerða-
leysi í því efni heldur verði sátta-
meðferð efld og hún lögþvinguð.
Varðandi grein Gunnars Krist-
ins þá er ýmislegt missagt í henni.
Í fyrsta lagi má nefna að forveri
minn í embætti samdi ekki frum-
varp til barnalaga heldur var það
samið af nefnd sem var skipuð af
ráðherra. Frumvarpið var aldrei
lagt fram á þingi í þeirri mynd
sem nefndin skilaði af sér og það
er ekkert óeðlilegt við að ráðherra
geri breytingar á frumvarpi sem
hann fær í hendur. Barnasáttmáli
Sameinuðu þjóðanna hefur verið
fullgiltur á Íslandi og hefur því
gildi að íslenskum lögum. Frum-
varpið sem hér um ræðir styrkir
sáttmálann enn frekar í sessi með
því að lögfesta grunngildi hans,
m.a. um rétt barns til að láta í ljós
skoðanir sínar á málum sem það
varða og skyldu til að taka tillit til
þeirra.
Friður er barni fyrir bestu
Löggjöf um forsjá og umgengni
er ólík milli landa. Annars staðar
á Norðurlöndum hafa dómarar
heimild til að dæma sameiginlega
forsjá en ekki er algilt að vestræn
ríki búi við slík kerfi, eins og hef-
ur verið haldið fram. Það er til
dæmis ekki raunin í Austurríki og
Sviss. Á Íslandi er sameiginleg
forsjá meginreglan við skilnað for-
eldra og í yfir 92% tilfella er það
niðurstaðan. En síðan eru for-
eldrar sem deila um forsjá. Lang-
oftast lýkur slíkum deilum með
sátt – jafnvel eftir að þau eru
komin til meðferðar dómstóla.
Þegar það tekst ekki er kveðinn
upp dómur þar sem annað for-
eldrið fær forsjána og það er ekki
rétt sem haldið hefur verið fram
að það sé nánast alltaf móðirin.
Með stóraukinni sáttameðferð
er vonin að draga enn frekar úr
tíðni mála sem rata til dómstóla
og að þeim geti sem allra flestum
lokið með sátt. Í sumum tilfellum
gengur sáttin ekki upp og geta
þar búið ólíkir þættir að baki. Þá
þarf að úrskurða með einhverjum
hætti þannig að friður ríki í lífi
barnsins. Því það er barni fyrir
bestu.
Sáttaleið til farsældar
Eftir Ögmund
Jónasson »Með stóraukinni
sáttameðferð er von-
in að draga enn frekar
úr tíðni mála sem rata
til dómstóla og að þeim
geti sem allra flestum
lokið með sátt.
Ögmundur
Jónasson
Höf. er innanríkisráðherra.
Morgunblaðið dags.
2. febrúar birtir heila
opnu tileinkaða Orf
Líftækni sem blaða-
maðurinn Börkur
Gunnarsson kallar
„fréttaskýringu“ um
starfsemi fyrirtæk-
isins. Hins vegar er
góður hluti hennar
hrein árás á nokkra
einstaklinga sem hafa
gagnrýnt aðferðir sem
Orf hefur notað til að komast í
þessa stöðu. Sú árás er óvægin og
óvenjulegt að sjá slíkt hjá fjölmiðli
innan ramma „fréttaskýringar“, en
ekkert okkar fékk tækifæri til að tjá
sig um efnið og því er útilokað að
láta þessu ósvarað.
Ég er ekki vísindamaður (og
Börkur, ég er „hún“ ekki „hann“, þú
ert illa upplýstur), en ég ætla samt
að tjá mig um ræktun erfðabreyttra
lífvera (EBL) vegna þess að þetta
er ekki einungis mál vísindamanna,
heldur allra borgara eins og kemur
mjög skýrt fram í ESB-tilskipunum
og lögum sem innleiða þær á Ís-
landi. Sem formaður Slow Food
Reykjavík styð ég heilshugar af-
stöðu samtakanna um að EBL eigi
ekki heima í náttúrunni sem á að
njóta vafans (sbr. m.a.
Rio-sáttmála, Árósa-
samninginn).
Margir hafa gagn-
rýnt starfshætti Orf
Líftækni og þá ekki
síst afstöðu fyrirtæk-
isins til umhverfis síns.
Reynt er að fara í
kringum lögin eins og
þau leyfa, tilraun til að
rækta til markaðs-
setningar utandyra í
leyfisleysi var eitt
dæmi. Sókn er besta
vörnin er sagt, það tel-
ur Orf greinilega því í hvert sinn
sem fyrirtækið verður fyrir alvar-
legu áfalli er „smjörklípu“-
aðferðinni beitt, t.d. þegar í ljós
kom að ekkert eftirlit var viðhaft í
Gunnarsholti þegar reiturinn var
eyðilagður þrátt fyrir skýr ákvæði
um það í leyfinu. Þegar gróðurhúsið
fauk ofan af framleiðslu Orf í Barra
á Héraði þá er skotið á þá sem mót-
mæla útiræktun. Farið var fram á
að leyfið yrði afturkallað einfaldlega
vegna þess að starfsemin er háð
lögum og reglum sem gilda hér á
landi og í Evrópu um að öll fram-
leiðsla til markaðssetningar sé í af-
mörkuðu rými.
Er hægt að kalla það afmörkun
þegar húsið fýkur árlega ofan af
ræktuninni? Á ekkert að taka tillit
til þess að það er kornrækt og mat-
vælaframleiðsla innan fárra km frá
óafmarkaðri starfsemi Orf, halda
menn að þetta sé eitthvað ákjós-
anlegt fyrir þá aðila? Hvernig væri
að Orf, sem greinilega er í mjög
góðri fjáhagslegri stöðu samkvæmt
umfjöllun Morgunblaðsins, fjárfesti
í alvöru hátækniaðstöðu sem er
raunverulega afmörkuð?
Erfðabreytingar eru ekki jafn
saklaus aðgerð og Eiríkur Stein-
grímsson gefur í skyn, það er algjör
blekking að hunsa álit annarra vís-
indamanna í þágu eigin hagsmuna.
Það hefur enginn einkarétt á að
fjalla um þær fjölmörgu spurningar
sem þetta vekur. Að útiloka t.a.m.
almenning frá umræðunni og hrópa
„hjávísindi“ eru nú þekkt vinnu-
brögð hjá vísindamönnum sem ekki
treysta sér til að skoða aðra hlið á
málum en sína eigin. Síðan hvenær
urðu vísindin hafin yfir gagnrýni,
umræðu og sátt?
Ræktun EBL er eitt umdeildasta
mál heims þessa stundina og hefur
verið lengi, það eru ekki bara 4-5 Ís-
lendingar einir í heiminum að
spyrja spurninga. Heilt regluverk
hefur verið samið í ESB sem gildir í
EES, öll 27 löndin ásamt Noregi og
Íslandi hafa innleitt lög og reglu-
gerðir sem þrengja mjög að þessari
ræktun, mörg lönd og nú ríki í BNA
tilkynna sig „GMO-free“ eða Svæði
án erfðabreyttra lífvera. Það er al-
veg sama hversu mikið sumir vís-
indamenn á Íslandi eru hlynntir
ræktun EBL, það verða allir að fara
að lögum landsins og heildstætt
áhættumat á ræktun Orf hefur ekki
farið fram. Eingöngu dreifing og
víxlfrjóvgun byggs hefur verið
könnuð en ekki áhrif erfðabreytinga
eða vaxtaþátta ef þeir sleppa í um-
hverfið. Staðhæfing framleiðandans
jafngildir ekki óháðu áhættumati.
Ólíkt því sem gefið er í skyn í
greininni er langt frá því að allir vís-
indamenn séu sammála því að EBL
séu skaðlausar heilsu manna, dýra
og umhverfi sínu. Þeir sem þora að
vera ósammála eru bara lagðir í ein-
elti af vísindamönnum sem vinna
fyrir iðnaðinn. Þetta þekkjum við
líka hér á landi. Það væri einnig
fróðlegt að fá nánari upplýsingar
frá Berki um það, hvernig vott-
unarstofa getur verið hags-
munaaðili.
Orf reyndi að kasta rýrð á orð-
spor og hlutleysi Gunnars Á. Gunn-
arssonar frá Vottunarstofunni Tún
þegar hann var tilnefndur af um-
hverfisráðherra í ráðgjafanefnd um
EBL á sínum tíma, en lögfræðingar
Orf reyndu að bola honum út úr
nefndinni. Eftir þá atlögu komst
nefndin að þeirri niðurstöðu að það
væri ekkert athugavert við þessa
tilnefningu. Þarna er fréttaskýring
blaðamannsins fyrir neðan allar
hellur.
Í umfjöllun Barkar ber Nátt-
úrulækningafélagið í Hveragerði á
góma sem er skráð svæði án erfða-
breyttra lífvera en þar hefur verið
lögð stund á lífræna ræktun frá því
löngu áður en stofnendur Orf fóru í
háskólanám, hvað þá kusu að nota
gróðurhús í túnfætinum hjá þeim.
NLFÍ bað ekki Orf að velja sér stað
í næsta nágrenni, enda eru EBL
bannaðar í lífrænni ræktun. Fyrir
þann sem er með vottaða starfsemi
getur slíkt návígi valdið því að líf-
ræna vottunin verði afturkölluð. En
það er líklegt að Orf og vís-
indamenn sem gæta hagsmuna
þeirra láti sig það litlu varða.
Eftir Dominique
Plédel Jónsson »Ræktun EBL er eitt
umdeildasta mál
heims þessa stundina og
hefur verið lengi, það
eru ekki bara 4-5 Ís-
lendingar einir í heim-
inum að spyrja spurn-
inga.
Dominique Plédel
Jónsson
Höfundur er formaður Slow Food
í Reykjavík.
Ég er ekki vísindamaður, það var verra
Hjálmar Hjálm-
arsson, bæjarfulltrúi
í Kópavogi, vinnur nú
ötullega að því að
uppfylla kosningalof-
orð sitt um að gera
Kópavog skemmti-
legri og lyfta stjórn-
málunum á hærra
plan. Síðasta framlag
hans er grein í Mbl.
7. febrúar þar sem
hann líklega ætlaði að mæla fyrir
„þjóðstjórnartillögum“ sínum en
tókst ekki betur upp en svo að
greinin varð níð um Gunnar I.
Birgisson.
Það er auðvitað skemmtilegt
fyrir okkur sjálfstæðismenn að fá
svona úttekt á því hvað Gunnar er
ósamstarfshæfur og hafi sennilega
aldrei búið yfir þeim hæfileika að
starfa með öðrum. Ástæða þess að
þetta hefur alveg farið fram hjá
okkur í þessi 22 ár sem Gunnar
hefur komið að stjórn Kópavogs
var kannski sú að við vorum svo
upptekin við að byggja upp bæinn
okkar úr því að vera hálfgerður
svefnbær í eitt öflugasta sveitarfé-
lag landsins. Þetta tókst Gunnari í
góðu samstarfi við þann mæta
mann Sigurð Geirdal sem var
reyndar í forsvari sem bæjarstjóri
í 15 ár þrátt fyrir að flokkur hans
væri mun minni en Sjálfstæð-
isflokkurinn. En takk fyrir ábend-
inguna.
Ekki síður er fínt að fá dóm
Hjálmars um það hvað Gunnari
gengur illa að vinna með flokks-
systkinum sínum sem hann telur
vera til vansa í bæjarstjórninni.
Hann nefnir hundrað dæmi sem
gaman væri að fá nánari útlistun
á. Það eru til dæmi þar sem
fulltrúar Sjálfstæðisflokksins eru
ekki sammála, ekki bara Gunnar
heldur hin þrjú líka, en skyldu
þau vera fleiri en í meirihlutanum
sáluga sem sprakk vegna ósættis
og ágreiningsmála? Er Hjálmar
ekki forseti bæjarstjórnar í þeim
félagsskap og var því í lykilað-
stöðu til að nýta samstarfshæfi-
leika sína til sátta og samstöðu?
Fáum við kannski námskeið hjá
Hjálmari hvernig á að
hlúa að samstarfi
meirihluta og minni-
hluta? Í dag kallar
hann það reyndar
„kjaftæði“ svo að það
var kannski ekki nema
von að honum mistæk-
ist að notfæra sér
„samstarfshæfileika“
til að halda saman
„starfhæfum meiri-
hluta“.
Töfralausn fyrir
nýja tíma
Nú vill Hjálmar „þjóðstjórn“ í
Kópavogi þar sem allir taka af-
stöðu eftir því hvernig þeir eru
stemmdir í það og það skiptið.
Sumir kalla þetta samræðustjórn-
mál og aðrir ný og betri vinnu-
brögð. Og nú vandast málið.
Hverjum á Gunnar t.d. að fylgja í
svona „allir á móti öllum“-stjórn
til að geta talist samstarfshæfur?
Nei, svona hænsnakofapólitík
verður til þess að kjörnir fulltrúar
geta skotið sér undan ábyrgð þeg-
ar þeim hentar og engum um að
kenna því allir eru jú vinir. Velja
ekki kjósendur fulltrúa til að
framfylgja stefnum og skýrum
kosningamálum en ekki óskil-
greindum hugmyndum sem kann
að skjóta upp í kolli kjörinna full-
trúa þegar þeir eru í stuði?
Af hverju ætli fáir hlusti á
„þjóðstjórnartillögur“ Hjálmars?
Þar gæti tvennt komið til. Ann-
aðhvort eru þær hreinlega ekki
nothæfar eða flestir hinna bæj-
arfulltrúanna telja ekki vænlegan
kost að taka mark á hugmyndum
hans. Ef hann er viss um að þetta
séu góðar tillögur þá er nú farið
að fjúka í flest skjól. Eða eru
kannski allir hinir 10 bæjarfull-
trúarnir svona þröngsýnir eða
hafa óheilbrigðar ástæður til að
vilja ekki taka upp frábærar hug-
myndir Hjálmars?
Nóg komið af illsku og hatri
Góður félagi sagði við mig um
daginn að nóg væri komið af því
að fólk væri í vinnu við að hata,
því oftast væri það byggt á ósann-
indum fárra einstaklinga með ann-
arleg markmið. Þessu hefur
óspart verið beitt á Gunnar I.
Birgisson, sbr. grein Hjálmars, og
Samstarfshæfni
Hjálmars
Eftir Jóhann
Ísberg
Jóhann Ísberg