Helgafell - 01.01.1943, Page 37

TVÆR KVENLÝSINGAR
23
(þetta hefði nútíðin kallað raunsæi). Hann sakar Evrípídes líka um sam-
hengislaust skapferli í lýsingu ífigeneiu í Aulis — þess má geta um leið, að
sumir nútíðarmenn hafa kallað það skapferlisþróun, að vísu með efasömum
rétti, það er varla annað en geðbrigði.
Ég skal ekki fara lengra í tilvitnunum í Skáldskaparmál Aristótelesar,
því að margt í því merkilega riti má skilja á ýmsa vegu, enda hefur það
verið teygt eins og hrátt skinn af bókmenntarýnendum síðari tíma. Ég
skal þó geta þess, að þar koma fyrir hin einkennulegu orð: sorgarleikurinn
er eftirlíking, e\\i manna, heldur athafna og lífs. Aldrei mundi speking-
urinn hafa ritað þessi orð um Hamlet, sem hann hefði vaentanlega haft margt
við að athuga. Ef Sófókles hefði lesið Njálu, ætla ég að honum hefði þótt lýs-
ing Hallgerðar ,,barbarisk“, hann hefði talið þann smáheim vera allt of meng-
aðan af óskapnaði og skorta birtu, yfirsýn, skynsamleg takmörk og lög,
ég held nærri því að honum hefði fundizt þessi einkennilega forvitni um öll
hin duldu rök sálarlífsins bera einhvern veginn vott um skort á andlegu jafn-
vægi, á ,,sofrosyne“; en ég held skáldlund höfundar Medeiu, hinn hvíldar-
lausi hugur Evrípídesar hefði dregizt mjög að þessari mannlýsing.
Aristóteles heldur Sófóklesi fram gagnvart'Evrípídesi. Hann má því heita
fulltrúi grísks harmleikaskáldskapar, eins og vitrustu menn og menntuð-
ustu vildu hafa hann. Hjá honum sefur aldrei myndlistargáfan né ástin á
„dýrðinni á ásýnd hlutanna“. Hann hefur að eðlisgjöf mætur á því, sem
yfir má sjá og er samfellt, einfalt, rökrétt. Hversu sem stormar ástríðanna
geisa, hversu hræðilegir atburðir sem dregnir eru fram á sjónarsviðið, ríkir
jafnan í verkinu nokkurt samræmi. Og það er eins og hjá honum sé einhvern
veginn eilíf nútíð. ,,Oidipús konungur“ fjallar um liðinn tíma, sem leik-
hetjan er að grafa upp — en er það ekki einkennilegt, að með allri þessari
miklu ytri sögu á sál hans sér enga sögu ? Bæði Oidipús konungur og Njála
fjalla um magnleysi mannsviljans gagnvart örlögunum, um baráttu móti
þeim, sem gerir ekkert annað en framkvæma þau. En svo skilur leiðir, svo að
boðskapur þessara tveggja verka verður harla ólíkur. í Njálu standa lífsatvik,
forlög Njáls í einhverju nánu sambandi við hugarfar hans og skaplyndi. En
það er eins og Sófókles forðist að gefa Oidipúsi sérkenni, og atburðir lífs
hans standa því sem næst í engu sambandi við skaplyndi hans. Það er rétt
eins og einstaklingseinkennin hefðu truflað, hefðu skyggt á það, sem skáld-
ið vildi sýna. Er ekki eins og skáldverkið eigi að segja: Þessi hræðilega
ógæfa, sem kom fyrir Oidipús, kom ekki vegna neinna smámuna, ekki
vegna þess að hann væri svona eða hinseginn í skapi, ekki vegna þess hann
hefði unnið til þess, heldur vegna þess að hann var maður. Eins og ég og
þú. Hvers kyns ógæfa getur komið fyrir þig, alveg eins og Oidipús, ekki af
hinu eða þessu, heldur af því að þú ert maður eins og hann. Hin mesta vizka
er í því fólgin að gera sér grein fyrir þessu hlutskipti og læra að láta sér