Morgunblaðið - 03.10.2012, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. OKTÓBER 2012
Ævinni má skipta í
þrjú skeið: uppvaxt-
arár, starfsævi og eft-
irlaunaár. Á uppvaxt-
arárunum sjá foreldrar
eða aðrir aðstandendur
um framfærslu barna.
Á starfsævinni lifir fólk
af launa- og atvinnu-
tekjum. Á eftirlauna-
árunum lifa flestir af
lífeyri ásamt því að
ganga á eignir. Þjóðir heimsins hafa
valið mismunandi leiðir til að tryggja
fjárhagslegt öryggi á eftirlauna-
árunum. Á Íslandi vega lífeyrissjóðir
þyngst í greiðslu eftirlauna.
Löng saga byggð á framsýni
Sögu íslenskra lífeyrissjóða má
rekja aftur til fyrri hluta síðustu ald-
ar þegar fyrstu lífeyrissjóðirnir tóku
til starfa. Sjóðunum fjölgaði smám
saman og árið 1962 voru starfandi
alls 50 lífeyrissjóðir opinberra
starfsmanna, bankamanna, nokk-
urra stéttarfélaga og fyrirtækja.
Hins vegar var þá enn ekki um að
ræða almenna aðild verkafólks og
launafólks að lífeyrissjóðum. Á
þessu varð breyting þegar almennu
lífeyrissjóðirnir tóku til starfa í árs-
byrjun 1970 eftir að samið hafði ver-
ið um þá í kjarasamningum árið áð-
ur.
Óhætt er að segja að
aðilar vinnumarkaðar-
ins hafi sýnt mikla
framsýni með stofnun
almennu lífeyrissjóð-
anna. Á þessum tíma
var þjóðin að jafna sig
eftir hvarf síldarstofns-
ins og kreppuna sem
fylgdi í kjölfarið. Það
hefur örugglega ekki
verið auðveld ákvörðun
að leggja til að hluti
launa yrði lagður fyrir í
lífeyrissjóði með
margra áratuga sparnaðartíma.
Þjóðin á þessum forvígismönnum
launþega og atvinnurekenda mikið
að þakka.
Með lögum frá Alþingi árið 1974
var síðan öllum launþegum gert
skylt að greiða iðgjöld til lífeyr-
issjóða og með lögum frá 1980 náði
greiðsluskyldan einnig til atvinnu-
rekenda. Fyrstu árin voru iðgjöld
eingöngu greidd af dagvinnulaunum
en síðar var samið í kjarasamningum
um að taka iðgjald af öllum launum.
Það kom til framkvæmda í áföngum
á árunum 1987 til 1990. Árið 1997
voru samþykkt á Alþingi heildarlög
um starfsemi lífeyrissjóða. Með
þessum lögum voru í fyrsta sinn
settar reglur um rekstur og ávöxtun
eigna sjóðanna, svo og um eftirlit
með starfsemi þeirra. Í lögunum
voru auk þess ýmis nýmæli, svo sem
skilgreining á lágmarkstrygg-
ingavernd lífeyrissjóða og viðbót-
arlífeyrissparnaði sem byggist á
frjálsum sparnaði launþega og mót-
framlagi frá launagreiðendum.
Á áttunda áratugnum fjölgaði líf-
eyrissjóðum verulega og árið 1980
voru 96 lífeyrissjóðir starfandi en
síðan hefur þeim farið fækkandi.
Með auknum iðgjöldum og samein-
ingum sjóða hafa lífeyrissjóðirnir
stækkað og eflst. Í ársbyrjun 2012
voru 33 lífeyrissjóðir starfandi.
Vegna öflugra lífeyrissjóða eru
ellilífeyrisgreiðslur ríkisins mjög
lágar í alþjóðlegum samanburði eins
og sést á meðfylgjandi mynd. Hag-
stofan spáir því að á næstu áratug-
um muni aldurssamsetning þjóð-
arinnar breytast og hlutfall
eftirlaunaþega hækka. Gangi spáin
eftir má leiða líkum að því að geta
ríkissjóðs til að greiða eftirlaun
minnki.
Hugmyndir um endurskoðun
og jöfnun lífeyrisréttinda
til skoðunar
Í kjarasamningum í maí 2011 var
samið um stofnun samráðshóps
stjórnvalda og aðila vinnumarkaðar-
ins um lífeyrismál til að endurskoða
lífeyriskerfið og skoða hugmyndir
um jöfnun lífeyrisréttinda. Megin-
markmiðið er að allir lífeyrissjóðir
starfi á sjálfbærum grunni og að líf-
eyrisréttindi þróist í samræmi við
þarfir fyrir ásættanlegan lífeyri.
Takist þetta mun lífeyriskerfið á Ís-
landi eflast enn frekar og fjár-
hagsleg afkoma eftirlaunaþega í
framtíðinni batna. Það yrði góð saga
til næsta bæjar ef Íslendingar stíga
nú mikilvæg skref til að gera gott líf-
eyriskerfi enn betra.
Einn af hornsteinum
samfélagsins
Eftir Gunnar
Baldvinsson » Vegna öflugra lífeyr-
issjóða eru lífeyr-
isgreiðslur ríkissjóðs
með lægsta móti í al-
þjóðlegum samanburði
Gunnar Baldvinsson
Höfundur er formaður Landssamtaka
lífeyrissjóða og framkvæmdastjóri
Almenna lífeyrissjóðsins.
Ellilífeyrisgreiðslur ríkissjóðs sem hlutfall af landsframleiðslu
Ísland
Sviss
Holland
Írland
Bretland
Noregur
Svíþjóð
Danmörk
Þýskaland
Finnland
Heimild: OECD Global Pension Statistics
4,0%
6,2%
6,8%
7,7%
7,8%
9,4%
9,6%
10,1%
10,8%
12,0%
Algengt er að orðin „sjálfbær þró-
un“ séu í íslensku notuð um það sem
í ensku máli er nefnt „sustainable
development“,
þ.e. a develop-
ment capable og
being sustained.
Þróun sem er
bær til að vera
haldið uppi, er
haldbær. Slík
þróun heitir eðli-
lega „haldbær
þróun“ á ís-
lensku.
Forskeytið
„sjálf-“ á hér ekkert erindi. Ígildi
þess í öðrum Evrópulöndum er
hvergi notað. Þar eru eftirfarandi
orð höfð um þetta hugtak:
Enska: Sustainable development
Danska: Bærekraftig udvikling
Norska: Berekraftig utvikling
Sænska: Hållbar utveckling
Þýska: Nachhaltiche Entwicklung
Franska: Developpement sustainable
Hvergi neitt orð sem inniheldur
forskeytið „sjálf“ eða ígildi þess.
Það er engin minnkun að því að
leiðrétta villur. En það er minnkun
að því að halda í villur af þrákelkni.
Og það sem búið er að skrifa eru
smámunir borið saman við það sem
er eftir að skrifa. Það er því aldrei of
seint að leiðrétta villur.
Fyrir alla muni leiðréttið því vill-
una „sjálfbær þróun“. Setjið „hald-
bær þróun“ í staðinn.
JAKOB BJÖRNSSON,
fyrrv. orkumálastjóri.
Leiðréttum vitleysu –
Það er aldrei of seint
Frá Jakobi
Björnssyni
Jakob
Björnsson
Bréf til blaðsins
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar eru á aðra miðla.