Morgunblaðið - 07.11.2012, Síða 38

Menning
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 2012
KORTIÐ GILDIR TIL
31. janúar 2013
– MEIRA FYRIR ÁSKRIFENDUR
MOGGAKLÚBBURINN
MOGGAKLÚBBSFÉLÖGUM
BJÓÐAST FJÖLMÖRG FLOTT
TILBOÐ Í NÓVEMBER
Ertu ekki örugglega áskrifandi!
MOGGAKLÚBBURINN
FÁÐU ÞÉR ÁSKRIFT Á MBL.IS/ASKRIFT
EÐA Í SÍMA 569 1100
Moggaklúbburinn er fríðindaklúbbur Morgunblaðsins. Allir
áskrifendur Morgunblaðsins eru sjálfkrafa meðlimir í Mogga-
klúbbnum, hvort sem um er að ræða blaða- eða net- og
iPad-áskrifendur.
Áskrifendur njóta ýmissa fríðinda og tilboða á m.a. veitinga-
stöðum, bíóhúsum, utanlandsferðum, listviðburðum og
bókum.
Tilboð og fríðindi Moggaklúbbsins eru birt í Morgunblaðinu
og er að finna á mbl.is/moggaklubburinn. Skráning á
póstlista Moggaklúbbsins fer fram á mbl.is/postlisti
Hafðu samband í síma 569 1100
eða askrift@mbl.is hafi Moggaklúbbskortið ekki borist þér.
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Ég hef verið aðdáandi Guðbergs al-
veg síðan ég var ungur maður og
hans fyrstu bækur voru að koma út.
Sérstaklega hreifst ég þá af Tómasi
Jónssyni metsölubók. Nú er ég kom-
inn á eftirlaun, fór að hafa nógan
tíma, og þá réðist ég í að skrifa þessa
bók,“ segir Örn Ólafsson bókmennta-
fræðingur. Hann er að tala um nýút-
komna bók sína, Guðbergur – um rit
Guðbergs Bergssonar, mikið og ít-
arlegt rit um allt höfundarverk Guð-
bergs – skáldsögur, smásögur, ljóð,
greinar og þýðingar. Bókin er á
fjórða hundrað síður, ríkulega mynd-
skreytt með kápumyndum og ljós-
myndum af Guðbergi úr myndasafni
Morgunblaðsins. Auk úttektar Arnar
á höfundarverki Guðbergs – sem tel-
ur 21 frumsamið skáldverk, þrjú
ljóðakver og 40 bækur með þýð-
ingum – er að finna í henni ýmsar
skrár yfir verk hans, greinaskrif, um-
fjöllun gagnrýnenda, erlendar þýð-
ingar og viðtöl.
Örn Ólafsson hefur sent frá sér
fimm bækur um bókmenntir. Hann
er búsettur í Kaupmannahöfn, þar
sem hann kenndi bókmenntir um
árabil.
„Þrjú ár hafa farið í þessa vinnu,
svona samhliða öðru,“ segir Örn. „Ég
er kominn á eftirlaun sem kennari
þannig að ég hef betri tíma en áður. Í
dag kenni ég reyndar svolítið ís-
lensku í Studienskolen, sem er eins-
konar námsflokkar Kaupmannahafn-
ar. Ég kenni þar einu sinni í viku, tvo
tíma í senn, og nemendur eru einkum
makar Íslendinga eða fólk sem á ís-
lenska ömmu eða íslenskan hest. Það
vill geta talað íslensku við hestinn,
kallað hann helvítis bikkju!“ Hann
skellir uppúr.
En hvað getur hann sagt okkur um
feril Guðbergs, eftir þessar rann-
sóknir? Hefur hann breyst mikið sem
höfundur?
„Nei. Í meginatriðum finnst mér
hann fylgja sömu stefnu alla tíð, frá
því snemma á sínum ferli. Alveg síð-
an smásagnasafnið Leikföng leiðans
kom út árið 1964, eða að minnsta
kosti síðan Tómas Jónsson met-
sölubók kom 1966.
Guðbergur sagðist sjálfur hafa
fylgt hugmyndafræði frönsku ný-
skáldsagnanna. Hann á sameiginlegt
með þeim höfundum að söguþráð-
urinn er höggvinn upp, persónur eru
einhliða og óljósar, renna jafnvel
saman, og ein persóna getur ímyndað
sér hvað önnur persóna hugsar. Rétt
eins og franska skáldkonan Nathalie
Sarraute, sem ég held að sé helsta
fyrirmynd hans, reynir Guðbergur að
grípa einhverskonar almennan hugs-
unarhátt og koma honum til skila.
Thor Vilhjálmsson fylgir þessari
stefnu líka en á annan hátt, hann er
aðallega í óskaplega myndrænum
lýsingum. Steinar Sigurjónsson
mætti líka nefna í þessu samhengi.
Guðbergur fylgir þessari línu eig-
inlega alla tíð, með allskyns til-
brigðum.“
Oft „ógeðslegar“ lýsingar
Guðbergur hefur skapað sinn sér-
staka heim, eins og Örn segir, heim
sem lesendum hefur þótt mis-
aðgengilegur. Svanurinn, sem kom út
árið 1991, er ein vinsælasta skáldsaga
hans og Örn telur ástæðuna fyrir því
vera jákvæðar náttúrulýsingar sög-
unnar.
„Lýsingar á náttúru og umhverfi
eru oft ógeðslegar hjá Guðbergi,“
segir hann. „Lýst er ýldu, fúa og
hvernig hlutir grotna niður en í Svan-
inum eru lýsingar á íslenskri náttúru
frekar jákvæðar og það kann að vera
skýringin á því að hún er sú bóka
hans sem hefur verið þýdd á flest
tungumál, fjórtán alls.
Persónulýsingar bókanna eru oft
neikvæðar. Þetta er heimskt, öfund-
sjúkt og hleypidómafullt fólk, sem
hann skrifar um, og níðir hvert annað
niður.
Þetta er viss skopmynd af okkur
lesendum, við getum kannast við
margt, en frekar í fari nágranna okk-
ar en okkar sjálfra,“ segir Örn og
hlær.
Þetta eru stórmerkar bækur
Guðbergur varð áttræður um dag-
inn og ferill hans er orðinn langur.
Örn segir það hafa komið sér á óvart,
þegar hann rýndi í feril hans, hvað
þetta sé mikil samfella. „Hann fylgir
eiginlega alltaf sömu meginstefnu,“
segir hann og bætir við að sér hafi
komið á óvart hvað lítið hafi verið
fjallað faglega um bækur Guðbergs
eftir þúsaldamótin. Honum finnst
líka furðulegt hvað fá verkanna hafi
verið þýdd á erlend mál.
„Mér finnst til dæmis sorglegt að
snilldarverk eins og Tómas Jónsson
metsölubók skuli aðeins hafa verið
þýtt á spænsku. Það er sjálfsagt erf-
itt að þýða þessa bók, en mér finnst
hún ætti að vera til á Norðurlanda-
málum, ensku og þýsku. Og líka þess-
ar sögur sem komu þar næst á eftir,
hinar svokölluðu Tangasögur. Þetta
eru stórmerkar bækur.
Ég hef lengi heyrt að verk Guð-
bergs hafi verið í tísku meðal bók-
menntafólks í Danmörku en þar voru
þau mest þýdd um miðjan áttunda
áratuginn. Hjartað býr enn í helli sín-
um hefur ekki einu sinni verið þýdd,
en það er þó mjög góð bók.“
Örn fjallar í verki sínu sérstaklega
um þýðingastarf Guðbergs, enda er
það afskaplega viðamikið.
„Guðbergur hefur verið afkasta-
mestur allra á því sviði hér, hefur
þýtt ein 40 bindi,“ segir hann. Hann
hefur þýtt spænskar gullaldarbók-
menntir, á borð við Don Kíkóta eftir
Cervantes og skelmissögur, spænsk-
ar nútímabókmenntir, verk margra
kunnustu suður-amerísku höfund-
anna á borð við Juan Rulfo og Gabr-
iel García Marques, portúgölsk ljóð
og þýsk, svo eitthvað sé nefnt.
„Já, ég fer svolítið út í það hvernig
Guðbergur þýðir og ber mikið lof á
það, eins og maklegt er,“ segir Örn.
„Ég bar eftir föngum saman frum-
texta og þýðingarnar og mér sýnist
þetta yfirleitt gert mjög vel.
Ég bendi líka á það sem mér finnst
miður fara, þar sem er misskilningur,
gloppur og slíkt. Ég geri það vegna
þess að ég hef heyrt frá bókmennta-
fólki visst hnjóð um þessar þýðingar,
að þær séu ekki alltaf góðar, og ef ég
benti ekki á gallana væri auðvelt að
hafna minni umfjöllun. Hnjóðið
byggist ef til vill á einu verki eða
tveimur, en í bók minni er reynt að ná
heildaryfirliti, hversu takmarkað sem
það kann að þykja.
Guðbergur á lof skilið fyrir að hafa
beint þessum merku menningar-
straumum til landsins.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Lítið þýddur „Mér finnst til dæmis sorglegt að snilldarverk eins og Tómas Jónsson metsölubók skuli aðeins hafa
verið þýtt á spænsku,“ segir Örn Ólafsson um útbreiðslu verka Guðbergs. Svanurinn hefur oftast verið þýddur.
„Heimskt, öfundsjúkt
og hleypidómafullt fólk“
 Örn Ólafsson hefur skrifað bók um verk Guðbergs
Bergssonar  Segir persónurnar skopmynd af lesendum