Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.11.2012, Blaðsíða 56

Í nýrri skáldsögu Ólafs Gunnarssonar,Málaranum, koma fölsunarmál allmikiðvið sögu og þar á meðal nafn hollenska
málarans Han van Meegeren, sem er
sennilega frægasti málverkafalsari sög-
unnar. Þeir sem vilja kynna sér sögu Van
Meegeren ættu að lesa hina stór-
skemmtilegu bók The Forger’s Spell eftir
Edward Dolnick.
Van Meegeren var vinsæll listmálari á
sínum tíma en gagnrýnendur og listfræð-
ingar höfðu lítið álit á verkum hans. Van
Meegeren var algjörlega ósammála því
áliti og leit á sig sem mikinn listamann.
Tvennt varð þess valdandi að Van Meege-
ren ákvað að gerast málverkafalsari:
græðgi og hefnd. Hann vildi leika á þá list-
gagnrýnendur sem
höfðu gert lítið úr
verkum hans. Það
tókst honum. Þegar
fölsuð Vermeer-
málverk hans kom-
ust í umferð áttuðu
gagnrýnendur og
listfræðingar sig
engan veginn á því
að um falsanir væri
að ræða heldur
sögðu þessar myndir vera stórkostlegan
fund. Þessi áður týndu málverk Vermeer,
sögðu þeir, vörpuðu algjörlega nýju ljósi á
feril meistarans og tækju jafnvel öðrum
myndum hans fram. Þetta álit var stór-
furðulegt þegar haft er í huga að fölsuðu
málverkin voru svo illa gerð og ljót að ekki
hefði átt að fara framhjá nokkrum manni
að þau voru fölsuð.
Hermann Göring var einn þeirra sem
létu blekkjast og skipti á 137 málverkum
úr einkasafni sínu fyrir eina Vermeer-
mynd, sem hann frétti svo skömmu fyrir
dauða sinn að væri fölsuð.
Falsaranum tókst það ætlunarverk sitt
að blekkja listaheiminn en hann slapp ekki
frá réttvísinni. Árið 1947 var hinn 58 ára
gamli Van Meegeren handtekinn og
ákærður fyrir falsanir. Meðan hann var í
haldi málaði hann mynd í anda Vermeer
til að sanna að hann hefði raunverulega
falsað myndir eftir meistarann. Í réttarsal
sagði hann: „Ég vildi hefna mín á lista-
heiminum sem gerði lítið úr mér.“
Van Meegeren var dæmdur til eins árs
fangelsisvistar en lést úr hjartaáfalli áður
en til fangelsisvistar kom. Hann dó sem
hetja. Í huga almennings var hann mað-
urinn sem lék á Göring.
Orðanna hljóðan
MAÐUR-
INN SEM
LÉK Á
GÖRING
Han van Meegeren,
Stefán Pálsson sagnfræðingur er höf-undur hinnar óvenjulegu fræðibókar,ð ævisaga, en þar er rakin saga
þessa merka bókstafs. Meðhöfundar Stef-
áns eru þrír grafískir hönnuðir Anton Kal-
dal Ágústsson, Gunnar Vilhjálmsson og
Steinar Ingi Farestveit.
„Saga þessa bókstafs er heillandi,“ segir
Stefán. „Ég hef alltaf haft gaman af sagn-
fræðirannsóknum þar sem menn taka það
litla og hversdagslega og benda á að það
eigi sér merkilega sögu. Þessi stafur, ð,
eins íslenskur og við teljum hann vera, er
fyrst og fremst hjá okkur fyrir tilstilli út-
lendinga. Upphaflega er hann engilsax-
neskur og Íslendingar taka hann upp
snemma á 13. öld. Þegar nágrannaþjóð-
irnar hætta síðan að nota ð þá hættum
við því líka. Undir eðlilegum kring-
umstæðum hefðu þetta verið lokin á sög-
unni um ð.
Tveir einstaklingar valda því að end-
urreisn ð -sins verður möguleg. Annar er
enskur biskup, Matthew Parker, sem El-
ísabet Englandsdrottning gerði að biskupi
af Kantaraborg. Hann var ötull við að búa
gamla engilsaxneska texta til prentunar og
lagði áherslu á að prenta bæði þ og ð.
Um langt skeið hafði þessi endurupptaka á
ð-inu ekki sérstök áhrif hér á Íslandi. Þá
kom til sögunnar Rasmus Kristján Rask,
sá mikli velgjörðarmaður íslenskrar tungu.“
Hver eru þessi miklu áhrif Rasmus
Kristjan Rask?
„Áhrif Rask á nútímaíslensku eru mjög
mikil. Í byrjun 19. aldar var stafsetning
talsvert einstaklingsbundinn og menn settu
sér sínar eigin réttritunarreglur. Rask var
tungumálaséní sem á unglingsaldri varð
sér úti um eintak af Heimskringlu og
danska þýðingu af henni og las þessar
tvær bækur samhliða. Þannig lærði hann
íslensku án þess að hafa nokkru sinni hitti
Íslending. Seinna kynntist hann Íslend-
ingum, var boðið hingað til lands og kom
að því að stofna Hið íslenska bókmennta-
félag sem gaf út Skírni og bækur sem
urðu til að staðla tungumálið. Rask skrifaði
kennslubækur í réttritun fyrir ungmenni
og komst að þeirri niðurstöðu að rétt væri
að skjóta inn þessum sérkennilega staf, ð-
inu. Þetta var í samræmi við þá trú hans
að hlutverk Íslendinga í heiminum væri að
halda lifandi hinu gamla fornritatungumáli.
Félagar hans í bókmenntafélaginu voru
ekkert hrifnir af þessu. En Rask tók því
yfirleitt illa að vera mótmælt þannig að að
lokum var þetta látið eftir honum. Menn
litu svo á að þeir skulduðu honum það að
hann ætti einn bókstaf í íslenska stafróf-
inu. Eftir það varð ekki aftur snúið og
ungt fólk fór að nota ð. Það þótti bera
vott um að menn væru menntunarsnauðir
ef þeir gerðu það ekki.“
Þú rekur þessa sögu svo frá upphafi og
til nútímans.
„Já, og í nútímanum eru vandamál með
ð í sambandi við tölvukerfi, net, textavarp
og gsm-síma. Stafurinn ð vekur enn heitar
tilfinningar. Grafískir hönnuðir sem telja
sig sjá vitlaust hannað ð geta orðið ansi
gramir. Hönnuðir sem hafa staðið vörð um
ð-ið og barist fyrir tilverurétti þess á er-
lendum stafaþingum eru afar stoltir af
framgöngu sinni. Aðrir telja svo að notkun
á ð-i sé ósiður og eðlilegt að fella stafinn
niður með öllu. Allt þetta rek ég í bókinni.
Ég nýt svo ríkulegrar aðstoðar meðhöf-
unda minna, grafískra hönnuða, sem hafa
viðað að sér miklum fjölda af dæmum og
sýnishornum um prentun á ð-i og leitað
fanga í skjalasöfnum erlendra prentsmiðja.“
STEFÁN PÁLSSON SEGIR BÓKSTAFINN Ð EIGA SÉR HEILLANDI SÖGU
Ævisaga um ð
Stefán Pálsson „Ég hef alltaf haft gaman að sagnfræðirannsóknum þar sem menn taka það litla
og hversdagslega og benda á að það eigi sér merkilega sögu.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
STEFÁN PÁLSSON SAGNFRÆÐ-
INGUR HEFUR SKRIFAÐ
FRÆÐIBÓK UM STAFINN Ð.
Orðabókum og Íslensku orðsifjabókinni er nauðsynlegt að lesa í
annað slagið. Einnig Litafræði Goethe, bók um litina, sem er full af
visku og póesíu. Arketyper och drömmar – valda skrifter eftir
C. G. Jung hefur reynst mér vel, svo og I Ching, or
Book of Changes.
Bókmenntaverk eins og Austurlenskar sögur
eftir Marguerite Yourcenar í þýðingu Thors Vil-
hjálmssonar er sígilt uppáhald, sögurnar nýjar og
gamlar í senn.
Laxness hef ég lesið og endurlesið og þá helst Ís-
landsklukkuna, Sölku Völku, Heimsljós, Sjálf-
stætt fólk, Atómstöðina, Kristnihaldið og
Kvæðakverið.
Faðir og móðir og dulmagn æskunnar eftir
Guðberg Bergsson er ljóðræn og sjónræn eins og myndlistarverk.
Missir Guðbergs er líka frábært verk.
Saga Matthíasar Jochumssonar eftir Þórunni Erlu- Valdimars-
dóttur gaf mér 19. öldina með blíðum róm og gáfum. Klámskáldverk
Þórunnar og Megasar Dagur kvennanna, ástarsaga, er fjölleshæf
og afar fyndin Reykjavíkursaga. Þar sem það er séð, ljóðabók eftir
Þorgeir Kjartansson, hef ég lesið oftar en aðrar.
Umbreytingar Óvíds í þýðingu Kristjáns Árnasonar er unaðs-
lestur. Bhagvad Ghita les ég líka annað slagið, en það er óend-
anlega dulmagnað rit.
Ævisögur geta verið gefandi. Nokkrar hafa skipt mig meira máli en
aðrar, Miles Davis, The Autobiography, er ein þeirra, Mitt liv
eftir C. G. Jung, Francis Bacon, Anatomy of an Enigma, og
Caravaggio, ett liv eftir Helen Langdon.
Í UPPÁHALDI
ERLA ÞÓRARINSDÓTTIR
MYNDLISTARMAÐUR
Erla Þórarinsdóttir á margar og fjölbreyttar uppáhaldsbækur.
Morgunblaðið/Sverrir
Þórunn Erlu
Valdimarsdóttir
BÓK VIKUNNAR Þessa vikuna er Hárið eftir Theodóru
Mjöll og Sögu Sig í efsta sæti metsölulista Eymundsson. Þar
eru sýndar rúmlega 70 greiðslur fyrir sítt og millisítt hár.
Bækur
KOLBRÚN BERGÞÓRSDÓTTIR
kolbrun@mbl.is
Árið 1830 gaf Rask út lestrarkver fyrir íslensk
börn með ð-i. Eftir það varð ekki aftur snúið.
56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.11. 2012