Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.10.2013, Blaðsíða 22

G
uðrún dregur í efa
niðurstöður erlendrar
rannsóknar sem kom út
á dögunum en þar
komu fram vísbendingar um að
mikil neysla á omega-3 fitusýrum
tengdist aukinni hættu á krabba-
meini í blöðruhálskirtli.
„Þessi rannsókn hefur verið
mikið til umræðu í vísindaheim-
inum og margir telja hana vera
mjög gallaða af ýmsum ástæðum. Í
þessu samhengi er vert að velta
því fyrir sér að tíðni blöðruháls-
krabbameins er mun lægri í Japan
heldur en í Bandaríkjunum þrátt
fyrir að Japanir borði átta sinnum
meira magn af omega-3 fitusýrum
heldur en Bandaríkjamenn.“
Hún leggur áherslu á mikilvægi
omega-3 fitusýra og bendir á að til
eru margar tegundir af fitu og að
þær eru ekki allar slæmar, heldur
þvert móti.
Mikilvægar frá upphafi lífs
„Talið er að ómettaðar omega-3
fitusýrur hafi verið aðalfituefni í
frumum sjávarlífvera allt frá því
að líf kviknaði í sjónum. Menn
geta ekki búið til einstakar ómett-
aðar fitusýrur af omega-3 og
omega-6 gerð og verða því að fá
þær úr fæðu,“ segir Guðrún.
Við verðum að fá omega-3 fitu-
sýrur og eina gerð af omega-6 fitu-
sýrum úr fæðunni því þær eru lífs-
nauðsynlegar. Þar sem tvær gerðir
omega-3 fitusýra, EPA og DHA,
eru aðallega í sjávarfangi þá óttast
Íris að ungt fólk á Íslandi fái ekki
nægilega mikið af slíkum fitusýr-
um. „Unga fólkið er ávallt í lægstu
gildunum þegar þetta er rann-
sakað og það er í takt við neyslu-
mynstur ungs fólks á fiski og lýsi.“
Hún hefur minni áhyggjur af
omega-9 fitusýru því hún er ekki
lífsnauðsynleg, þar sem líkaminn
getur búið hana til sjálfur með
auðveldum hætti.
Við fáum hina lífsnauðsynlegu
omega-3 alfa-línólensýru (ALA) úr
jurtum sjávar og lands, nánar til-
tekið úr plöntusvifi annars vegar
og korni og hnetum hins vegar.
ALA fitusýran er svokölluð móðir
hinna tveggja omega-3 sýranna
EPA og DHA því þær myndast út
frá henni. Bæði EPA og DHA má
t.d. finna í miklu magni í feitum
fiski og lýsi. ALA fitusýrur mynd-
ast til að mynda í plöntusvifi með
aðstoð sólarljóss og þaðan skilar
það sér í fisk sem umbreytir því í
EPA og DHA fitusýru.
Byggja upp frumur
Flestir vísindamenn eru sammála
um að ómettaðar fitusýrur af
omega-3 gerð hafi verndandi áhrif
gegn hjarta- og æðasjúkdómum.
Töluvert er af omega-3 fitusýrum í
himnum fruma miðtaugakerfisins
og þar með talið heila. Því er talið
að þessar fitusýrur gegni mikil-
vægu hlutverki í að koma boðum
milli frumna í taugakerfinu. Þá eru
slíkar fitusýrur aðalbyggingarefni
himnu sem umlykur frumur lík-
amans og því er mjög mikilvægt
að fá lífsnauðsynlegar fitusýrur inn
í líkamann.
„Þú ert bókstaflega það sem þú
borðar. Við erum öll gerð úr frum-
um og þær þurfa byggingarefni.“
Guðrún og samstarfsfólk hennar
komust að því á tíunda áratug síð-
ustu aldar að hægt er að hækka
magn omega-3 fitusýra í lamba-
kjöti með því að gefa kindum á
meðgöngu fiskimjöl, fiskiolíu eða
síld sem fóðurbæti. Það sama gild-
ir um önnur húsdýr á borð við
svín og hænsni. „Þessar löngu fitu-
sýrur eru að fara inn í kjötið og
mjólkina og jafnvel í eggin hjá
hænsnum. Með þessum hætti eru
bændur sem gefa fiskimjölsbætt
fóður að framleiða úrvals heilsu-
vöru.“
Meðfylgjandi skýringarmynd
sýnir í aðalatriðum, hvernig
omega-3 fitusýrur berast frá
plöntusvifi um fæðukeðju hafsins
til húsdýra og mannfólks.
Frá móður til barns
Guðrún hvetur verðandi mæður til
að borða omega-3 fitusýrur því
þær berast með blóði til barnsins í
gegnum naflastrenginn. „Lengi býr
að fyrstu gerð og því er gríðarlega
mikilvægt að neyta omega-3 fitu-
sýra allt frá upphafi. Ómettaðar
omega-6 og omega-3 fitusýrur eru
nauðsynlegar einstaklingnum til
vaxtar og viðhalds. Þær hafa áhrif
á minni, einbeitingu, tal og hreyfi-
þroska og margar rannsóknir hafa
sýnt fram á skort á ákveðnum fitu-
sýrum hjá ofvirkum börnum. Nær-
ing á fyrsta æviskeiði barna getur
skipt sköpum um þroska og heilsu-
far viðkomandi síðar á lífsleiðinni.“
Hún bendir á að ekki þarf mikið
af þessum fitusýrum til að full-
nægja daglegri þörf. „Þrátt fyrir
alla þessa kosti er ekki gott að
hafa of mikið af þeim í líkamanum
í einu. Allt er gott í hófi og það á
einnig við í þessu tilviki. Með einni
teskeið af lýsi daglega er maður að
viðhalda byggingarefni líkamans.“
OMEGA-3 FITUSÝRUR
Valda ekki
krabbameini
Guðrún V Skúladóttir hefur rannsakað omega fitusýrur í mörg ár.
Morgunblaðið/Rósa Braga
* Guðrún mun flytja fyrir-lestur um omega -3, -6 og -9 í
Salnum í Kópavogi næstkomandi
fimmtudag. Fyrirlesturinn er hluti
af ráðstefnu sem ber nafnið
„Styrkurinn felst í mýktinni“ en þar
munu ýmsir sérfræðingar koma
fram og fjalla um omega fitusýrur.
Ber þar hæst að nefna breska sér-
fræðinginn Michael A. Crawford
en hann er margverðlaunaður fyrir
rannsóknarstörf sín á fitusýrum.
„ÞAÐ ER MIKILL MISSKILNINGUR AÐ FÓLK EIGI AÐ FORÐ-
AST ALLA FITU Í MATARÆÐI,“ SEGIR DOKTOR GUÐRÚN V.
SKÚLADÓTTIR LÍFEFNAFRÆÐINGUR VIÐ LÍFEÐLISFRÆÐI-
STOFNUN HÁSKÓLA ÍSLANDS.
Jón Heiðar Gunnarsson jonheidar@mbl.is
22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.10. 2013
Heilsa og hreyfing
„Það er nauðsynlegt fyrir alla að gera æfingar á
öðrum fæti til að styrkja líkamann,“ segir Silja
Úlfarsdóttir, einkaþjálfari og afrekskona í frjáls-
um íþróttum.
„Hnébeygja á öðrum fæti hentar vel fyrir
alla, hvort sem um ræðir byrjendur eða at-
vinnufólki í íþróttum. Þessi æfing er einnig auð-
veld í framkvæmd hvar og hvenær sem er. Æf-
ingin vinnur vel á vöðvunum framan á lærunum
ásamt því að virkja flest alla vöðvana í neðri
búk. Þá er þetta einnig góð æfing fyrir jafn-
vægið,“ segir Silja.
Æskilegt er að framkvæma æfinguna 1-2
sinnum í viku, 2-3 sett og 6-8 endurtekningar í
senn.
„Mikilvægt er að passa að hnén detti ekki inn
þegar æfingin er framkvæmd og því er sniðugt
að æfa sig fyrir framan spegil til að byrja með.“
ÆFING DAGSINS
Hnébeygja
á öðrum fæti
1 Stattu fyrir framan stól á öðrum fæti, hafðuhælinn mjög nálægt stólnum. 2 Sestu rólega niður og hallaðu þér fram. Þaðer mjög mikilvægt að spenna kviðvöðva. 3 Ýttu mjöðminni fram og réttu úr hnénu,stattu rólega upp og passaðu upp á hnén.
Morgunblaðið/Eggert
Það er ekki nauðsynlegt að kaupa rándýrt líkamsræktarkort til að koma sér í form. Oft er hægt að kom-
ast langt á einföldum og ódýrum hjálpartækjum. Flestir eiga t.d. sippuband úti í geymslu og fæstir vita að
notkun þess er ótrúlega árangursrík leið til að bæta líkamlegt atgervi. Sippubandið býður upp á marga
möguleika en með sippubandsæfingum er hægt að brenna fitu ásamt því að auka bæði styrk og þol.
Hoppaðu í rétta formið
Ferli omega-3 fitusýra í fæðukeðjunni
Plöntusvif
Fæða Húsdýr Menn
Dýrasvif
Uppsjávarfiskar
(síld, loðna)
Botnfiskur
(lúða, ýsa, þorskur, ufsi)
Sjávarfang
Fiskimjöl
Saltsíld
Lýsi
Fiskréttir
Nautgripir
Sauðfé
Hænsn
Svín
Karl Kona
Börn
Ungbarn
Sólar-
orka
LÝSI LÝSILÝSI LÝSI
Kálfar
Lömb
Egg, kjúklingar
Grísir
Heimild/Guðrún V. Skúladóttir