Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.10.2013, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.10. 2013
V
iltu mynda mig hérna í krist-
alnum eða inni í álinu?“ spyr
Kristín Jóhannesdóttir þegar
hún er búin að hleypa
Kristni Ingvarssyni ljósmynd-
ara inn í Gamla bíó. Á þar við forstofuna
eða sjálfan sýningarsalinn. „Álið er mál-
ið,“ segir Kristinn og við skundum inn á
svið. Kristín lýsir ánægju sinni með stíl-
hreina leikmyndina, sem gnæfir yfir gest-
um og gangandi, enda þótt álið sé „ótta-
legt drasl“, lítið sem ekkert megi koma
við það. „En fallegt er það í leikmynd-
inni hennar Brynju Björnsdóttur,“ trúir
hún okkur fyrir meðan starfsmaður Leik-
félags Reykjavíkur bónar álið hátt og
lágt. Þrífa þarf leikmyndir eins og hverj-
ar aðrar vistarverur.
Spurð hvort leikmyndin og/eða sýningin
sé í boði Samáls og hins listhneigða hús-
bónda þar á bæ skellir Kristín upp úr.
„Nei, það er hún ekki.“
– Varla er álið þarna þó af hreinni til-
viljun?
„Nei, alls ekki. Leikmyndin er tilvísun
í áherslurnar og forgangsröðunina í okkar
samfélagi. Þessa ofsafengnu trú á álið.
Það er ekki eins og það sé að skila svo
miklu, alltént ekki miðað við alla fyr-
irhöfnina,“ svarar leikstjórinn. „Í heimi
verksins er ríghaldið í ónýtt gildismat.
Þaðan kemur vísunin í álið í okkar sam-
tíma.“
Ótrúlega lánsöm
Að myndatöku lokinni finnum við Kristín
okkur afdrep á efri hæðum þessa sögu-
fræga húss. Vitum raunar ekki hvort við
megum yfir höfuð vera þar en enginn sér
til okkar og ekki förum við að kjafta frá!
Uppfærsluna á Húsi Bernhörðu Alba
eftir Federico García Lorca, þekktasta
leikritaskáld Spánverja, ber að vonum
fyrst á góma.
„Ég er ótrúlega lánsöm. Hér hefur
raðast saman einstakur hópur listamanna
sem myndar sín á milli mjög sérstaka
dýnamík. Hópurinn náði mínum áherslum
strax í fyrstu atrennu og síðan hafa allir
verið samhentir og samhuga. Um meira
er ekki hægt að biðja.“
– Mér skilst að þú farir ótroðnar slóðir
í þessari uppfærslu. Tengir þetta tæplega
áttatíu ára gamla verk við nútímann.
„Það er annarra að dæma um það
hvort ég fer ótroðnar slóðir en hitt er
rétt að ég tengi verkið við nútímann í
þeim skilningi að ég býð ýmsum gestum
úr nútímanum inn í heim Lorca en hann
skrifaði Hús Bernhörðu Alba á við-
sjárverðum tímum á Spáni skömmu áður
en hann var sjálfur tekinn af lífi af fylg-
ismönnum Francos 1936. Þetta eru gestir
sem eiga það sameiginlegt að hafa orðið
illa úti í samskiptum við sína húsbændur
og yfirboðara. Í grunninn er ég að velta
fyrir mér kúgun og hversu hættuleg hún
er samfélagi okkar mannanna. Kúgun
leiðir gjarnan til styrjalda. Þótt fjórði
áratugurinn og nútíminn mætist með
þessum hætti stefni ég að ákveðnu tíma-
leysi í sýningunni.“
– Hverjir eru þessir gestir?
„Það eru konur og fulltrúar áberandi
hópa kvenna sem barist hafa gegn kúgun
í heiminum á undanförnum árum, svo
sem Pussy Riot, Femen, Guerilla Girls og
Tawakkol Karman, friðarverðlaunahafi
Nóbels 2011 frá Jemen. Þá talar hin
hugdjarfa pakistanska stúlka Malala You-
safzai beint til okkar og Simone de
Beauvoir dregur ályktanir í lok sýningar.
Það er því gestkvæmt í húsi Bernhörðu
Alba – konu sem þolir ekki gesti.“
Súrrealisminn er ekki
eitthvað sjálfgefið
– Oft er talað um Hús Bernhörðu Alba
sem merkasta verk Lorca. Í hverju er
styrkur þess fólginn?
„Hús Bernhörðu Alba hefur þá sér-
stöðu að vera í senn alvöruþrungið og
leiftrandi húmorískt verk. Það er ein-
kennandi fyrir súrrealistann Lorca, eig-
inleika sem hann ræktaði með sér vel og
lengi. Súrrealisminn er ekki eitthvað
sjálfgefið, það þarf að kynna sér hann og
iðka hann.
Eftir að Lorca var allur reyndi Franco-
stjórnin markvisst að þurrka minninguna
um hann út og það var ekki fyrr en
harðstjórinn var allur um miðjan áttunda
áratuginn að farið var að sýna verk
Lorca, þeirra á meðal Hús Bernhörðu
Alba. Fyrst um sinn var um að ræða há-
tíðlegt viðhorf í garð dýrlings sem dó
píslardauða en smám saman gerðu menn
sér grein fyrir því að Lorca er líka
meinfyndinn. Í verkum hans er húmorinn
í fyrirrúmi í bland við harminn. Eins og
í öllum bestu verkum leiklistarsögunnar.
Hús Bernhörðu Alba er ótrúlega spenn-
andi og skemmtilegt verk. Persónurnar
eru innilokaðar í víti en láta sig dreyma
um heim frelsis og fagnaðar.“
– Franco var mikill áhrifavaldur í lífi
Lorca.
„Já, hann var það. Lorca skrifaði undir
stöðugri ógn falangista sem gerðu mikinn
óskunda í spænskum þorpum og borgum
á þessum tíma. Maður finnur það í verk-
um hans. Ég hef hvergi fengið það stað-
fest en sumir halda því meira að segja
fram að Lorca hafi haft Franco í huga
þegar hann skrifaði persónu Bernhörðu
Alba. Það má vel vera, hún er karlhrotti
í konumynd. Þess vegna valdi ég einmitt
karlleikara, hinn frábæra Þröst Leó
Gunnarsson, til að túlka Bernhörðu Alba
í þessari uppfærslu. Bernharða Alba er
manneskja sem hefur orðið fyrir miklu
ofbeldi í sínu lífi, af hálfu afa síns og
föður og ef til vill eiginmanna sinna
tveggja líka. Það er gömul saga og ný að
fórnarlömbin dragi inn í sig ofbeldið.“
– Bernharða Alba er eftir sem áður
kona í sýningunni, ekki satt?
„Jú, hún er það. En karllæg kona.“
Gæti leitt til hnignunar
– Þér hefur orðið tíðrætt um skort á
jafnvægi milli karla og kvenna í sam-
félaginu, þakkarræða þín á Edduhátíðinni
fyrr á þessu ári vakti til að mynda mikla
athygli. Vantar mikið upp á þetta jafn-
vægi?
„Já, það vantar upp á það og hættan
er sú að það ástand geti leitt til hnign-
unar í samfélaginu. Það var mun sterkari
umræða um þessi mál á áttunda áratug
síðustu aldar en nú er eins og búið sé að
reisa snjóflóðavarnir til að stöðva upplýs-
ingaflæðið. Þetta er ekki bara vandamál
hér á landi, Malala hefur til að mynda
komist að sömu niðurstöðu í Pakistan. Sú
ótrúlega vel gefna og þroskaða stúlka.
Þar er konum haldið niðri í krafti fáfræði
og ólæsis. Tawakkol Karman hefur staðið
í sömu baráttu sem blaðakona í Jemen
en fréttaveitum var lokað þar til að hefta
flæði upplýsinga. Karlar óttast konur eins
og Malölu og Tawakkol og af hverju staf-
ar óttinn? Fáfræðinni. Það breytir ekki
því að baráttan er hafin í þessum löndum
og mun standa eins lengi og þörf krefur,
hvort sem það verða tuttugu ár, fimmtíu
eða hundrað. Þetta vita þessar konur og
þeir karlar sem berjast með þeim.“
– Varla getum við Íslendingar borið við
ólæsi og fáfræði í þessum efnum?
„Nei, en það er innrætingin. Það er til
dæmis ekki langt síðan umræðan um
launamisrétti kynjanna kom upp fyrir al-
vöru hér á landi. Rauðsokkuhreyfingin
skilaði okkur ekki á leiðarenda og nú er
meira að segja komin upp sú staða að
sumum yngri konum þykir ekki fínt að
vera femínistar. Það er umhugsunarvert.
En unnið er unnið og verður ekki brotið
niður. Þess vegna var sú barátta ekki til
einskis. Það er mín trú að við munum á
„Í grunninn er ég að velta fyrir
mér kúgun og hversu hættuleg
hún er samfélagi okkar mannanna.
Kúgun leiðir gjarnan til styrjalda,“
segir Kristín Jóhannesdóttir, leik-
stjóri Húss Bernhörðu Alba.
Húmorískur
harmur
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR FRUMSÝNDI Í GÆRKVÖLDI LEIKRITIÐ HÚS BERN-
HÖRÐU ALBA EFTIR FEDERICO GARCÍA LORCA Í GAMLA BÍÓI. LEIKSTJÓR-
INN, KRISTÍN JÓHANNESDÓTTIR, RÆÐIR HÉR UM ÞETTA MARSLUNGNA
VERK, HÖFUNDINN, HLUT KVENNA Í LISTUM OG SAMFÉLAGINU YFIRLEITT,
NÝJA KVIKMYND OG DÓMGREINDARLEYSI STJÓRNVALDA.
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Mynd: Kristinn Ingvarsson kring@mbl.is
Fjórar af dætrunum fimm sem Bernharða Alba heldur föngnum í húsi sínu eftir fráfall föður þeirra.
Viðtal