Morgunblaðið - 23.11.2013, Qupperneq 40

FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Misnotkun í atvinnuleys-isbótakerfinu er enn út-breidd þó að nokkuðvirðist hafa dregið úr
bótasvikum samhliða minnkandi at-
vinnuleysi. Eftirlit Vinnumálastofn-
unar hefur skilað góðum árangri og
tókst að upplýsa mörg hundruð mál í
fyrra. Hafin var rannsókn á tæplega
700 málum þar sem grunur lék á að
um misnotkun væri að ræða og að
bætur hefðu verið ofgreiddar. Lauk
527 málum með viðurlögum.
Karlar voru í miklum meirihluta í
þeim bótasvikamálum sem upprætt
voru. Í fyrra var áætlaður sparnaður
vegna eftirlitsstarfsemi VMST rúm-
ar 572 milljónir króna að því er fram
kemur í ársskýrslu stofnunarinnar.
Þegar atvinnuleysið var sem mest
eftir hrunið var áætlað að umfang
ásetningsbrota í atvinnuleysisbóta-
kerfinu, þar sem einstaklingar svíkja
með einum eða öðrum hætti út bæt-
ur, væri um 5% af heildargreiðslum
til atvinnuleysisbóta eða um millj-
arður á ári. Ekki er vitað hversu út-
breidd bótasvikin eru í dag en Bald-
ur I. Aðalsteinsson, deildarstjóri
eftirlitsdeildarinnar, er þeirrar skoð-
unar að ástandið sé enn mjög slæmt.
Hugarfarsbreytingar sé þörf meðal
Íslendinga. Þá stöndum við langt að
baki nágrannaþjóðunum hvað varðar
tiltækar aðferðir og tæki til að halda
uppi nauðsynlegu eftirliti.
Einn starfsmaður við eftirlit
Eftirlitsdeildinni var komið á fót
2009 og hefur safnast góð reynsla á
þeim tíma þó starfsmönnum við
eftirlitið hafi fækkað vegna fjár-
skorts. Í dag er einungis einn starfs-
maður eftir sem sinnir verkefnum
sem þrír gerðu áður.
Fjöldi ábendinga berast stofn-
uninni um bótasvik, upplýsingar úr
atvinnuleysisskránni eru sam-
keyrðar við aðrar skrár s.s. nem-
endaskrár háskóla, upplýsingar
ríkisskattstjóra, upplýsingakerfi
sem heldur utan um vinnustaðaeft-
irlit aðila vinnumarkaðarins, leyf-
isskrár hjá Vegagerðinni o.fl.
Í fyrra hóf eftirlitsdeildin rann-
sókn á 187 málum í kjölfar þess að
ábending barst eða grunur vaknaði
um að einstaklingur í atvinnuleit
hefði haft rangt við. Flestir voru ís-
lenskir ríkisborgarar eða 136.
Flest málin lutu að ótilkynntri dvöl
erlendis (112) og ótilkynntri vinnu
(74) að því er fram kemur í ársskýrsl-
unni. Af þeim 112 málum sem snér-
ust um dvöl atvinnulausra bótaþega
erlendis sem ekki hafði verið til-
kynnt, enduðu 103 með viðurlögum.
Lauk 85% allra stakra mála sem upp
komu í fyrra með viðurlögum og
sparnaður eða endurheimt of-
greiddra bóta nam alls um 177 millj-
ónum kr.
Í fyrra sendi eftirlitsdeildin 248
einstaklingum bréf í kjölfar þess að
erlend ip-tala kom upp hjá atvinnu-
leitanda við mánaðarlega staðfest-
ingu. 75% þeirra mála endaði með
viðurlögum. Þá sendi eftirlitsdeildin
62 einstaklingum bréf í kjölfar sam-
keyrslu við nemendaskrár skóla á
háskólastigi þar sem viðkomandi
voru í námi þó þeir væru einnig á at-
vinnuleysisbótum. Í helmingi tilvika
var um misnotkun að ræða.
Að sögn Baldurs hefur þróunin
það sem af er þessu ári verið sú að
tilvikum sem upp koma við sam-
keyrslur við aðrar skrár hefur fækk-
að frá í fyrra en hins vegar hefur
stökum málum fjölgað verulega, þ.e.
í framhaldi af ábendingum um bóta-
svik. Í fyrra voru 187 stök mál tekin
til skoðunar eins og áður segir en
fjöldi þeirra er kominn í 250 það sem
af er á þessu ári.
Fleiri bótasvikamál
í kjölfar ábendinga
Morgunblaðið/Ómar
Atvinnuleit Einstaklingum sem þiggja atvinnuleysisbætur ber skv. lögum
að vera staddir á landinu og vera í virkri atvinnuleit.
40
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Tekin meðkannabis,“stóð í fyr-
irsögn á mbl.is í
gær. Slíkar fyr-
irsagnir eru tíðar
og eiturefnin, sem gerð eru upp-
tæk, margvísleg. Stundum er
eins og eiturlyf flæði yfir landið.
Eiturlyf valda gríðarlegu
tjóni og hafa kostað ófá manns-
líf. Sumir lifa kynnin af eitur-
lyfjum ekki af, fleiri lenda í
klóm þeirra og hæfileikar þeirra
fá aldrei að njóta sín fyrir vikið.
Fíknin getur verið erfiður and-
stæðingur og baráttan við hana
staðið allt lífið.
Mestar eru freistingarnar á
framhaldsskólastiginu. Kann-
anir sýna að dregið hafi úr
neyslu meðal unglinga, en af
frásögnum að dæma er auðvelt
að komast yfir eiturlyf, jafnvel
auðveldara en áfengi fyrir þá,
sem ekki hafa náð 20 ára aldri.
Þá er því iðulega haldið fram
að kannabislyf séu skaðlaus eða
mun hættuminni en áfengi.
Engin ástæða er til að draga úr
skaðsemi áfengis þótt það sé
löglegt. Kannabis er hins vegar
stórhættulegt. Þeir sem neyta
kannabis að staðaldri missa
heilu árin úr ævi sinni. Þá hefur
verið sýnt fram á tengsl kanna-
bisneyslu og geðraskana. Ekki
þarf að fjölyrða um skaðsemi
sterkari efna.
Hið langvinna stríð gegn eit-
urlyfjum hefur haft mikinn
fórnarkostnað. Ríki í rómönsku
Ameríku eru sem í herkví vegna
átaka eiturlyfjahringja og bar-
áttu yfirvalda gegn þeim. Yfir-
full fangelsi í Bandaríkjunum
bera því einnig vitni að hinar
hörðu baráttuaðferðir hafa ekki
skilað árangri.
Þess vegna fer
nú fram umræða
um það hvort
breyta beri um
stefnu. 2011 kom út
skýrsla hjá Samein-
uðu þjóðunum, sem 22 fyrrver-
andi þjóðarleiðtogar og forustu-
menn lögðu nafn sitt við, þar á
meðal Kofi Annan, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, George P. Shultz,
fyrrverandi utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, Paul Volcker,
fyrrverandi seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, og Ernesto Ze-
dillo, fyrrverandi forseti
Mexíkó, þar sem sagði að stríði
gegn eiturlyfjum hefði haft
„skelfilegar afleiðingar fyrir
einstaklinga og þjóðfélög um
allan heim“. Var hvatt til þess
að tekið yrði til rækilegar skoð-
unar að taka upp „mannúðlegar
og skilvirkar“ aðferðir til að
draga úr tjóninu af eiturlyfjum.
Þegar kemur að eiturlyfjum
eru fórnarlömbin mörg og yf-
irleitt sleppa höfuðpaurarnir á
meðan sendisveinar þeirra dúsa
í fangelsi.
Vandi baráttunnar gegn eit-
urlyfjum er að vinna bug á eft-
irspurninni, gera ungu fólki
hættuna af neyslu þeirra ljósa,
ekki með ýkjum og uppslætti
heldur staðreyndum og reynslu
þeirra, sem hafa lent í klóm
þeirra og snúið aftur. Eiturlyf
eru vandi löggæslunnar, en ekk-
ert síður og jafnvel frekar heil-
brigðisvandi. Ef til væri skyndi-
lausn á vandanum hefði hún
verið fundin, en eigi að takast
að fækka fréttum með fyrir-
sögnum á borð við „Tekin með
kannabis“ þarf allt að koma
saman, forvarnir, löggæsla og
heilsugæsla.
Stundum er eins og
eiturlyf flæði yfir
landið}
Gegn eiturlyfjum
Magnus Carlsener nýkrýndur
heimsmeistari í
skák. Hann er
fyrsti Norður-
landabúinn sem
nær þessum merka áfanga.
Raunar hefur þessi niðurstaða
verið skrifuð í skýin frá því að
hann kom fyrst fram á sjón-
arsviðið sem undrabarn í skák-
listinni. Síðustu árin hefur
hann verið nær linnulaust í
efsta sætinu á heimslista
FIDE. Hefur verið vel fylgst
með frama Carlsens og ljóst að
hann á sér marga aðdáendur
víðsvegar um heiminn, og lík-
lega ekki hvað síst hér hjá
skákþjóðinni íslensku.
Ekki er hægt að segja annað
en að Carlsen sé vel að titlinum
kominn. Viðureign hans við
Viswanathan Anand, ríkjandi
heimsmeistara, byrjaði jafnt,
en eftir því sem á leið tókst
Carlsen að ýta Anand, sem
fann sig ekki á heimavelli, í
erfiðari og erfiðari stöður og
kría út mikilvæga
sigra. Þrátt fyrir
yfirburði Carlsens í
lokin verður heims-
meistaraeinvígi
hans við Anand
lengi í minnum haft sem eitt
hið skemmtilegasta í seinni tíð.
Ekki verður frá Anand tekið
að hann hefur verið einn af
bestu skákmönnum heims um
langa hríð. En enginn teflir
betur en andstæðingurinn leyf-
ir og Anand var ekki öfunds-
verður af því verkefni að þurfa
að verja titil sinn gegn Carl-
sen.
Carlsen er nú 22 ára gamall,
jafngamall og Kasparov var
þegar hann tryggði sér heims-
meistaratitilinn. Tíminn einn
getur leitt í ljós hvort heims-
meistaratíð Carlsens verði
jafnlöng og Kasparovs, en lík-
legt er að Carlsen verði lengi í
fremstu röð í skákheiminum og
að taflmennska hans muni hér
eftir sem hingað til vekja verð-
skuldaða athygli.
Einvígi Carlsens og
Anand stóð undir
væntingum}
Nýr heimsmeistari
Í
gær voru 50 ár liðin frá því að John F.
Kennedy var myrtur en líkt og rakið
var í Morgunblaðinu af því tilefni eru
menn ekki á eitt sáttir um hvort öll
kurl séu komin til grafar hvað varðar
dauða hans. Þegar kemur að samsæriskenn-
ingum hafa þær er varða morðið á forsetanum
unga verið meðal þeirra lífseigustu en þær
hafa m.a. lagt ábyrgðina að fótum ýmissa afla
innan bandaríska stjórnkerfisins, s.s. leyni-
þjónustunnar CIA og hermálayfirvalda.
Ef marka má samsæriskenningasmiði, sem
fara mikinn í ákveðnum afkimum internetsins,
hafa bandarísk stjórnvöld raunar æði margt
misjafnt á samviskunni og ber þá fyrst að
nefna aðra langlífa samsæriskenningu um að
hylmt hafi verið yfir brotlendingu geimskips í
Roswell í Nýju-Mexíkó 1947. Kenningarnar
(þær eru margar og ólíkar) eru eitthvað á þessa leið:
geimfar brotlendir, herinn finnur geimverur í flakinu og
flytur í leynilega herstöð (Area 51) til rannsókna, stjórn-
völd ákveða að þagga málið niður og segja að um einhvers
konar rannsóknarbelg hafi verið að ræða, sem hrapaði og
var sóttur.
Og líkt og bandarísk stjórnvöld hafa grafið sannleikann
um vitsmunalíf á öðrum plánetum í áratugi til að koma í
veg fyrir múgskelfingu meðal jarðarbúa, voru tunglferð-
irnar settar á svið til að blása mannfólkinu eldi í brjóst og
skjóta kommunum ref fyrir rass í kapphlaupinu út í geim.
Apollo-tunglfararnir lentu nefnilega aldrei á tunglinu,
heldur voru myndirnar sem almenningur lét glepjast af
teknar upp í kvikmyndastúdíói, ef marka má
kenningasmiði. Bandaríski fáninn blakti þótt
engir vindar blási á tunglinu, fótspor geimfar-
anna voru ótrúlega vel mörkuð þrátt fyrir að
engin raki væri í jarðveginum, það sjást engar
stjörnur í bakgrunninum, og svo framvegis.
Það er athyglisvert hversu víða stjórnvöld
vestanhafs koma við sögu í skjalabunkum
hinna einörðu efasemdamanna en bent hefur
verið á að þau geti sjálfum sér um kennt, þar
sem þau hafa ítrekað orðið uppvís að svikum
og prettum. Það hefur verið talað um samsær-
iskenningasmíðar sem þjóðarsport Banda-
ríkjamanna, svo iðnir eru þeir við kolann, en
rannsóknir við Westminster-háskóla á Eng-
landi hafa sýnt fram á fylgni milli þesslags
þankagangs og sterkrar tiltrúar til meg-
inreglna lýðræðisins. Þetta hefur verið út-
skýrt þannig að þar sem samsæri snúast oftar en ekki um
einhvers konar vélráð gegn lýðræðisferlinu blómstri sam-
særiskenningar í lýðræðissamfélagi.
Þá hefur það gefið samsæriskenningum byr undir báða
vængi þegar sérfræðingar hafa stigið fram og léð þeim
trúverðugleika. Það á t.d. við um eina fyrirferðarmestu
samsæriskenningu síðustu ára, sem gengur út á það að
árásirnar á Tvíburaturnana og Pentagon 11. september
2001 hafi verið verk innanbúðarmanna. Sú kenning náði
svo mikilli útbreiðslu að stjórnvöld sáu sig tilneydd að
svara fyrir sig á opinberum vettvangi. Í fyrrnefndum af-
kimum netsins má sjá að sú kenning lifir ekki síður góðu
lífi en þær um morðið á Kennedy. holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Langlífar samsæriskenningar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Eftirlitsdeild VMST samkeyrir
atvinnuleysisskrá við upplýs-
ingar sem hún fær frá Fangels-
ismálastofnun í hverjum mán-
uði og frá Vegagerðinni einu
sinni til tvisvar á ári, en hún
heldur utan um akstursheim-
ildir einstaklinga til að aka
leigubifreiðum. Mörg tilvik
komu upp í fyrra þar sem ein-
staklingar héldu áfram að
þiggja bætur eftir að þeir hófu
afplánun fangelsisvistar.
Greiðslustofa atvinnuleys-
istrygginga fékk upplýsingar
um 31 einstakling í kjölfar
samkeyrslu við gögn frá Fang-
elsismálastofnun og enduðu 27
þessara mála með viðurlögum.
Í fyrra voru í fyrsta skipti
samkeyrðar upplýsingar við
skrár Vegagerðarinnar og
fengu 90 einstaklingar bréf í
kjölfar þess að upplýsingar um
ótilkynnta vinnu komu fram.
75 þeirra máttu sæta við-
urlögum.
Í afplánun en
fengu bætur
SAMKEYRSLUR VIÐ SKRÁR