Morgunblaðið - 21.12.2013, Blaðsíða 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 2013
Undanfarna daga hefurgengið á með kvein-stöfum fólks vegnaþess að í ljós hefur
komið að margir unglingar ljúka
svo grunnskólanámi sínu að þeir
lesa sér vart til fulls skilnings.
Eins og við er að búast leita
menn nú að heppilegum sökudólgi
en hann er ekki fundinn enn og
finnst kannski aldrei. Sumir
kenna tölvum um og þeirri fíkn
sem þær hafa hrundið af stað,
aðrir foreldrunum sem ekki sinna
börnum sínum sem skyldi. Flestir
horfa þó ásökunaraugum til skól-
anna og saka þá um glæpinn. All-
ir eru þó sammála um að ástandið
sé ekki þeim sjálfum að kenna.
Það er ástæða til að benda á að
í grunnskólum landsins er víða
unnið frábært starf, ekki síst í því
að lyfta undir móðurmálið. Nú
nýverið fékk ég í hendur ritið
Ljóðabók 7. bekkjar í Hörðuvalla-
skóla frá kennara bekkjarins,
Leifi H. Leifssyni. Bókin er
undra skemmtileg og leiðir í ljós
að börn í 7. bekk grunnskóla geta
orðið frábær skáld sé þeim leið-
beint og þau fái hvatningu. Bókin
sýnir að börnin hafa lært á galdur
tungumálsins sem án efa mun
fylgja þeim lengi og efla þau til
dáða.
Það vakti athygli mína hversu
vel börnin fara með myndmálið,
myndhverfingar, viðlíkingar.
Þannig yrkir t.d. Anton um snjó-
inn:
Snjórinn
Snjórinn er
eins og hveiti
sem allir vilja baka úr.
Sólin er ofninn
sem sér um baksturinn.
Og geri aðrir betur! Snorri
Sturluson hefði án efa fengið
gæsahúð og notað ljóðið sem
dæmi um nýgervingu; myndinni,
sem hefst á „hveiti“ og lýkur á
„baksturinn“, er haldið allt til
loka ljóðsins. Anton hefur þannig
kynnst þeim töfrum sem leynast í
tungumálinu þegar því er beitt af
listfengi.
Þeir sem lesið hafa Hávamál
muna líklega hversu vináttan veg-
ur þar þungt, hvernig við varð-
veitum hana og hversu brothætt
hún getur verið. Höfundur Háva-
mála fær hér verðugan eftirmann
í Patriki Snæ sem finnur sér
heppilegt myndmál til að lýsa vin-
áttunni:
Vinátta
Vinátta er eins og egg,
ef þú gleymir að hugsa um hana
eyðileggst hún.
Ef þú heldur of fast um hana
brotnar hún.
Ef þú heldur of laust
gætir þú misst hana.
Vinátta er merkilegasti hlutinn
í lífi allra.
Íris sest við hlið Tómasar Guð-
mundssonar og gerist Reykjavík-
urskáld:
Reykjavík
Reykjavík er eins og lítil geymsla.
Fólksbílar eru pínulitlar mýs
en jepparnir eru ljótar rottur.
Húsin eru lítil og falleg dúkkuhús.
Tjörnin er vatnið sem Anna hellti
niður í gær.
Harpan er glerbrotahrúga
af brotnum glösum og vösum.
Það er ástæða til að óska 7.
bekk Hörðuvallaskóla og kennara
hans til hamingju með þessa
skemmtilegu ljóðbók. Pisa-
könnunin heldur ekki fyrir manni
vöku þegar bókin er lesin.
Snjórinn er
eins og hveiti
Tungutak
Þórður Helgason
thhelga@hi.is
Það er haft fyrir satt, að Jónas frá Hriflu hafikennt nokkrum kynslóðum Íslendinga að hataDani. Sennilega er mín kynslóð ein sú síðastasem ólst upp við þær tilfinningar. Og tæpast fer
á milli mála, að þær urðu að einhverju leyti til við lestur
námsbóka, m.a. Jónasar. En vafalaust hefur andrúms-
loftið og umræðurnar hér síðustu árin fyrir lýðveldis-
stofnun átt þátt í þessari innrætingu svo og lýðveld-
isstofnunin sjálf og það sem á eftir fylgdi. Og víst er um
það, að þegar ég kom 17 ára gamall til Danmerkur sum-
arið 1955 að vinna þar á búi við að hirða svín og rækta
korn var mitt fyrsta verk úti á ökrunum að krefjast þess
af dönskum landbúnaðarverkamönnum, að þeir skiluðu
handritunum heim. Þeir skildu ekki hvað ég var að tala
um.
Smátt og smátt fjaraði hatrið á Dönum út og sögu-
kennsla í skólum breyttist. Og svo eignuðumst við nýjan
óvin, þegar Bretar sendu brezk herskip hvað eftir annað
inn í íslenzka fiskveiðilögsögu til þess að verja veiðiþjófn-
að togara frá Grimsby og Hull. Stundum getur verið gott
fyrir nýfrjálsar þjóðir að eiga svona
óvini. Það herðir baráttuandann.
Um tuttugu árum eftir að síðasti
brezki togarinn hvarf af Íslands-
miðum upplýsti ungt fólk á ritstjórn
Morgunblaðsins mig um að það væri
úrelt og gamaldags að hugsa í þjóð-
ríkjum. Þau heyrðu sögunni til. Og í byrjun þessarar ald-
ar mátti helzt ekki nota orðin þjóðlegt eða þjóðern-
iskennd. Það var talin þjóðremba eða hættulegar öfgar.
En nú eru breyttir tímar og tími þjóðríkjanna að renna
upp á ný. Sameiningarþróunin í Evrópu er að stöðvast og
smátt og smátt er ráðamönnum í Evrópu að verða ljóst að
lengra verði ekki komizt. Þjóðir Evrópu hver um sig vilja
halda sínum sérkennum og sérstöðu. Þau sjónarmið sem
unga fólkið á ritstjórn Morgunblaðsins hélt fram fyrir
tæpum tveimur áratugum um stöðu þjóðríkisins eru sjálf
orðin gömul og úrelt.
Það er í þessu ljósi og samhengi sem ákvörðun Sig-
mundar Davíðs Gunnlaugssonar, forsætisráðherra, um
að setja á fót í forsætisráðuneytinu skrifstofu menningar-
arfs er alveg sérstakt fagnaðarefni. Allt í einu er kominn
fram á vettvang stjórnmálanna maður, sem er óhræddur
við að sýna áhuga sinn á því sem þjóðlegt er í verki. Mar-
grét Hallgrímsdóttir, þjóðminjavörður, hefur tekið að sér
í eitt ár að fylgja þessu verkefni úr hlaði og hefði tæpast
verið hægt að fá betri starfsmann til þessa verks eins og
störf hennar í Þjóðminjasafninu eru til marks um.
Í þessu sambandi er ástæða til að minna á þingsálykt-
unartillögu sem fjórir þingmenn Sjálfstæðisflokks flytja
á þessu þingi undir forystu Ragnheiðar Ríkharðsdóttur
um varðveizlu menningararfleifðar á stafrænu formi en í
greinargerð hennar segir:
„Með mótun markvissrar, heildstæðrar og metnaðar-
fullrar stefnu þarf að tryggja að bókmenntaverk, tón-
verk, myndverk og önnur menningarverðmæti fyrri alda,
áratuga og ára verði alltaf tiltæk almenningi á stafrænu
formi. Tækniframfarir eru hraðar og miklar og ný tæki,
t.d. til lestrar eru að ryðja sér til rúms … Þess vegna þarf
að hefja þetta verk og koma menningararfleifð okkar í
það form, sem nýjasta tækni gefur kost á.
Slíkt menningarverkefni er umfangsmikið og krefst
verulegra fjármuna en með því að setja raunhæf mark-
mið til nokkurra ára ætti verkefnið að geta orðið fjár-
hagslega framkvæmanlegt. Í náinni framtíð eru tvö stór-
afmæli á Íslandi, 100 ára afmæli fullveldis 1. desember
2018 og 1100 ára afmæli Alþingis 2030. Þjóðargjöfin gæti
verið sú að hefjast handa við þetta verkefni í ár og ljúka
því árið 2030.“
Hér er augljóslega kjörið verkefni fyrir hina nýju
skrifstofu menningararfs í forsætisráðuneytinu.
Þótt ný tækni skipti miklu máli í
þessu sambandi hefur Benedikt Erl-
ingsson, leikari, sýnt með snilld-
arlegum hætti að hægt er að koma
menningararfleifð fortíðarinnar til
skila með nýjum hætti við nýjar kyn-
slóðir. Og er þá átt við leikverk hans
byggð á Íslendingasögum.
En fleira er að gerast um þessar mundir, sem sýnir að
menningararfurinn verður okkur sífellt hugstæðari.
Hinn nýi sjónvarpsþáttur Brynju Þorgeirsdóttur og
Braga Valdimars Skúlasonar, Orðbragð, þar sem fjallað
er um íslenzkt mál með skemmtilegum hætti er frábær-
lega vel gerður og til marks um þá menningarlegu þýð-
ingu sem Ríkisútvarpið hefur í okkar samfélagi, hvað
sem líður deilum um það að öðru leyti.
Umræður um tungu okkar og menningu á borð við þær
sem fram fara í Orðbragði og þátturinn hvetur til úti í
samfélaginu skipta miklu máli og eru líklegar til að stuðla
að því að íslenzkan „nái vopnum sínum“ (svo vitnað sé til
orðbragðs Sverris Hermannssonar, fyrrverandi alþingis-
manns og ráðherra) gagnvart enskunni, sem sækir of
mikið á í okkar samfélagi. Gamall vinur minn hafði ým-
islegt við umfjöllun þáttarins um norðlenzku að athuga
en skiptar skoðanir um málið og líflegar umræður um
þær stuðla að því að styrkja það.
Við eigum að umgangast málið af meiri virðingu en við
gerum. Stundum er það virðingarleysi, sem málinu er
sýnt á vettvangi fjölmiðla, þar sem almanna-umræður
fara fram, yfirgengilegt og vekur spurningar um skóla-
kerfið.
Alvarlegar málvillur í Morgunblaðinu á ritstjóraárum
Matthíasar Johannessen höfðu þau áhrif á hann að hann
var ekki mönnum sinnandi þann dag. Ég gat ekki betur
séð en að hann verkjaði ekki bara andlega heldur lík-
amlega af þeim sökum.
Þannig þarf þjóðinni að líða þegar illa er farið með ís-
lenzkt mál.
Áhugi forsætisráðherrans
á menningararfinum er
sérstakt fagnaðarefni
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Þjóðlegt og þjóðerniskennd
ekki lengur bannorð
Fræg eru ummæli BjörnsSigfússonar háskóla-bókavarðar: „Þögnin er
fróðleg, þó að henni megi ekki
treysta um hvert atriði.“ Stundum
segja menn margt með því að
þegja. Á sama hátt eru tveir fund-
ir, sem boðaðir voru, en ekki
haldnir, merkilegir í íslenskri
stjórnmálasögu síðari tíma.
Menningartengsl Íslands og
Ráðstjórnarríkjanna, MÍR, héldu
venjulega hátíðarfund í Reykjavík
á afmæli rússnesku byltingarinnar
7. nóvember, enda nutu samtökin
ríflegs fjárhagsstuðnings að aust-
an. Miðvikudagskvöldið 7. nóv-
ember 1956 hafði slíkur fundur
verið auglýstur á Hótel Borg, og
ræðumaðurinn skyldi vera sjálfur
Halldór Kiljan Laxness, sem hlot-
ið hafði Nóbelsverðlaun í bók-
menntum árið áður. Hljóta dygg-
ustu ráðstjórnarvinirnir í
Sósíalistaflokknum eins og þeir
Jón Rafnsson og Eggert Þor-
bjarnarson, starfsmenn Sósíal-
istaflokksins, og Vilhjálmur Þor-
steinsson, gjaldkeri Dagsbrúnar,
að hafa hlakkað til. En Kremlverj-
ar gerðu þeim þann óleik að ráð-
ast inn í Ungverjaland nokkrum
dögum áður og kæfa í blóði upp-
reisn gegn kommúnistastjórninni.
Hætt var þegjandi og hljóðalaust
við fundinn.
Leið nú rösk hálf öld. Íslenskir
vinstri menn höfðu haft hús-
bóndaskipti. Kremlverjar voru
farnir veg allrar veraldar, en
breski Verkamannaflokkurinn
stjórnaði Bretlandi, hafði sett
hryðjuverkalög á Íslendinga og
krafist þess, að íslenskir skatt-
greiðendur greiddu skuldir, sem
nokkrir athafnamenn og erlendir
viðskiptavinir þeirra höfðu stofnað
til. Vildu vinstri menn láta undan
þessum kröfum. Þegar því var tví-
vegis hafnað í þjóðaratkvæða-
greiðslum, settu þeir traust sitt á,
að EFTA-dómstóllinn liðsinnti
þeim. Úrskurðinn átti að kveða
upp 28. janúar 2013. Samfylkingin
auglýsti fund miðvikudagskvöldið
30. janúar á Hallveigarstíg, þar
sem Vilhjálmur Þorsteinsson,
gjaldkeri Samfylkingarinnar,
skyldi vera ræðumaður. En vinstri
mönnum að óvörum vann Ísland
málið. Þá var birt þessi óborg-
anlega auglýsing: „Ágæti félagi.
Áður auglýstum fundi um Icesave-
dóminn sem halda átti á Hallveig-
arstíg 1 annað kvöld, miðvikudags-
kvöldið 30. janúar, er frestað
vegna þess að húsnæðið á Hall-
veigarstíg er þétt setið þessa dag-
ana vegna landsfundarverkefna og
undirbúnings sem honum tengist.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Fundirnir sem
ekki voru haldnirGÆÐI – ÞEKKING – ÞJÓNUSTA
Frá okkur færðu
skyrturnar þínar
tandurhreinar og
nýstraujaðar
Háaleitisbraut 58-60 • 108 Reykjavík www.bjorg.is • Sími 553 1380
ÞVOTTAHÚS
EFNALAUG
DÚKALEIGA