Morgunblaðið - 21.12.2013, Blaðsíða 56

Menning
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 2013
Munið að
slökkva á
kertunum
Útikerti eru oft
staðsett þannig að
hætta er á að yngsta
kynslóðin rekist í þau
og að yfirhafnir
fullorðinna, sérstak-
lega kápur og frakkar
fullorðinna sláist í
loga þeirra.
Slökkvilið
höfuborgasvæðisins
Mörk skáldskapar og veru-leika renna saman ískáldsögunni 1983. Slíktkemur ekki á óvart þeg-
ar rýnt er í verk Eiríks Guðmunds-
sonar.
Verkið er fyrstu persónu frásögn
sem hverfist um unglingsdreng sem
aldrei er nefndur á nafn. Hann er bú-
settur í litlu þorpi á landsbyggðinni
og velkist um bæinn ásamt félögum
sínum, brallar ýmislegt, fiktar við
vímuefni og síðast en ekki síst hristir
ástin verulega upp í tilveru piltsins.
Þorpið sem um ræðir er Bolung-
arvík þar sem Eiríkur sjálfur ólst
upp. Enda hefur höfundur hvorki far-
ið í grafgötur með sögusviðið né hvað-
an persónan er sprottin.
Bygging verksins skiptist á milli
frjáls vitundarflæðis og snarpari
kafla. Þar eru beinar lýsingar á
þorpsbúum og samskiptum hans við
þá. Textinn er þéttur, ljóðrænn, kald-
hæðnislegur og fullur af tónlist. Innra
líf drengsins endurspeglast í texta
þar sem setningarnar eru langar,
geta orðið allt að tíu línur, afmark-
aðar af ótal kommum. Sumar eru
hreint mergjaðar á köflum. „[Þ]að
eru tvær sólir á lofti, önnur skín á þig,
hin á mig, en tunglskinið sameinar
okkur, í silfrinu sínu.“ (s. 183)
Pilturinn er milli tveggja heima –
unglingur. Í kofa í fjallshlíð kemur
vinahópurinn saman og sýpur á gör-
óttum drykkjum. „Þetta voru feil-
sporin, en stundum eru þau mik-
ilvægust. Þau mega bara ekki vera of
mörg og ekki koma hvert á eftir öðru
eins og þegar maður gengur upp
stiga.“ (s. 122)
Þá er áhugavert að skoða samband
feðganna. Þeir eru jafnólíkir og tón-
listin sem þeir hlusta á. Eru hvor á
sinni bylgjulengd.
Sögumaðurinn er hraðlyginn.
Hann á það til að hagræða sannleik-
anum og ljúga gamalt fólk uppfullt af
vitleysu. Þær lýsingar eru óborg-
anlegar.
„[A]ð lifa er að færa lífið til bókar,
jafnóðum og því
vindur fram,“ (s.
96) segir hrekkj-
ótti sögumaðurinn
sem keppist við að
fanga veru-
leikann. Sjálfs-
söguleg einkenni
verksins birtast í
athöfnum drengs-
ins en segulbandstæki er aldrei langt
undan því hann er að skrásetja sögu
einnar persónunnar. Í lok verksins
birtist söguhetjan, þá fullorðinn að
heimsækja þorpið.
Dægurmenning skipar stóran sess,
tónlist, tíska, tölvuleikir, fyrsta ástin
og spennufíkn eru drifin áfram af
taktföstum tónum með vísunum í
poppmenningu áttunda áratugarins.
Endurtekningarnar í verkinu sýna
allt að því þráhyggjukennda hugsun
drengsins sem virðist lokast sífellt
meira inni í eigin heimi. Kanarífugl
skýtur upp kollinum og er söguhetjan
sjálf, lítill, pervisinn og rammvilltur.
Fuglinn er náskyldur flamengóanum
í eldra verki Eiríks Undir himninum.
Þunginn og þögnin stigmagnast
þegar líður á söguna og einsemdin
verður nánast áþreifanleg. Þá verða
lýsingar á fólkinu í plássinu ekki eins
fyrirferðarmiklar og hugsanir sögu-
persónunnar taka yfir. Meðal kosta
verksins eru hnyttnar lýsingar og
þéttir ljóðrænir kaflar.
Kápa bókarinnar er ekki bara töff
heldur nær hún að endurspegla inni-
hald verksins. Þessi endalausi leikur
höfundar að mörkum veruleika og
skáldskapar verður seint þreyttur.
Textaleikur „Dægurmenning skip-
ar stóran sess, tónlist, tíska, tölvu-
leikir, fyrsta ástin og spennu-
fíkn …“ segir um skáldsögu Eiríks
Guðmundssonar, 1983.
Leikur að mörkum
Skáldsaga
1983 bbbbn
Eftir Eirík Guðmundsson.
Bjartur, 2013. 302 bls.
ÞÓRUNN
KRISTJÁNSDÓTTIR
BÆKUR
Fréttir frá átakasvæðumheimsins eru oft fram-andi. Við þekkjum nöfnþeirra sem berast á bana-
spjót, borgarheiti og vitum að barist
er um áhrif, landamæri, trúarbrögð
og olíu. Stríð ganga yfirleitt út á
þetta fernt. Fáum hins vegar ekki
tilfinningu fyrir heildarmyndinni
sem best fæst þó með því að heyra
sögu fólksins á götunni. Nú er úr því
bætt og fengur er í bókinni Von –
sögu Amal Tamimi.
Eitt atvik leiðir af öðru og öldur
örlaganna báru Yonnes Tamimi,
bróður Amal, til Íslands árið 1966.
Amal kom til Íslands mörgum árum
seinna og bast landinu tryggðabönd-
um. Hingað til lands, í skjól bróður
síns, flúði hún með börnum sínum
árið 1995, þá sem brotin manneskja
í hjónabandi hvar hún var sem leik-
soppur feðraveldis og kúgunar þess.
Fjölskyldan var Amal sannarlega
skjól en allt baklandið var mótað af
aðstæðum og menningarhefðum
sem gerðu vel upplýstri konu, sem
þurfti stuðning, lífið erfitt.
Í bókinni er brugðið upp greinar-
góðri mynd af aðstæðum í Palestínu.
Þar í ríki hefur fólk í áratugi verið
höfuðsetið af Ísraelsmönnum og
átökum sem hafa drepið eðlilegt
mannlíf í dróma. Fyrir vikið er sag-
an lærdómsrík; einnig af því hvað
Amal átti auðvelt með að ná áralag-
inu á Íslandi.
Stuðningsnet
samfélagsins
kom henni á
beina braut og
falleg framtíð
blasti við.
Kristjana Guð-
brandsdóttir er
höfundur Vonar.
Söguna skráir hún af mikilli sam-
viskusemi og leggur vinnu og þaul-
hugsun í hverja setningu. Hefði þó
stundum aðeins mátt gefa sér laus-
an tauminn; krydda stílinn, sviðsetja
frásagnir af einstaka atburðum,
skerpa á atriðum og jafnvel bæta
inn fleiri milliköflum með afmörk-
uðum efnisatriðum. Þá hefði mátt
leggja meira í myndir; leyfa þeim
betur að njóta sín því slíkt hefði
aukið heimildagildi bókar, sem þó
eykur hróður bæði sögukonu og höf-
undar.
Heildarmyndin ljós
Endurminningar
Von – Saga Amal Tamimi
bbbmn
Eftir Kristjönu Guðbrandsdóttur.
Bókaútgáfan Hólar, 2013, 184 bls.
SIGURÐUR BOGI
SÆVARSSON
BÆKUR
Ný ljóðabók Bjarna Bern-harðs skiptist í þrjá hlutasem kenndir eru viðfrumlitina þrjá. Bókin
hefst á Gulum, á ljóðinu „Svif“:
Á vængjasvifi
fara draumar
á vit lífsins
í djúpum hyl
hverfist óskin
um andrána
við sjónarrönd
í hvítri birtu
er strönd vonar.
Draumar og vonir eru hér í fyrir-
rúmi og víða í þessum fyrsta hluta
bókarinnar, og jafnframt þeim heild-
stæðasta, ríkir viss sátt og hlýja, í
anda gula litarins. Og þá er fallega
ort. Í einu ljóðinu fellur ljóðmæland-
inn í brunn og sofnar, nóttin er sögð
„umvafin þeli / draumheims“ og „í
birtingu / fer vindgára um vitundina //
það skrjáfar / í nýjum degi.“
Ljóðmælandinn er líka á ferð og þá
má sjá að ekki er jafn bjart yfir öllu; í
„Landslag“ er talað um fegurð sem
„fer mjúkum höndum um tímann“ en
á „Veginum endalausa“ finnist „skarn
og hismi / en líka brot af æðri sann-
leik.“ Fegurðarþráin er svo nærri,
eins og sést í „Svanasöng“ þar sem
ort er um upplifun uppi á heiði „þegar
svanirnir fögru / sungu sig inn í sál
mína.“
Í miðhluta bókarinnar, Rauðum,
breytir um tón og ákveðin ógn tekur
yfir. Í „Skurn“ birtist Dauðinn í hús-
inu á miðnætti og „fór ránshendi / um
líf mitt“, í öðru ljóði segir af ung-
mennum sem ánetjuð eru fíkniefnum
og Dauðinn mætir þar aftur og tekur
stúlkuna, og í „Róninn“ er lýst auðnu-
litlum manni sem eigrar um strætin.
Í lokahlutanum, Bláum, er boð-
skapurinn nokkuð
misvísandi. Í fyrsta
ljóðinu segir af
rödd sem mun óma
um veröldina og
boða nýja tíma og
fylkja þjóðum undir
fána frelsis. Sú
bjartsýna mynd er
rifin niður strax í því næsta, þar sem
nakinn maður í „blindri sturlun /
stormar … um myrk borgarstrætin“
eftir næturflug á vængjum óttans. Í
þessum hluta eru líka nokkur mislöng
prósaljóð, að hluta í súrrealískum
anda. Í einu, „Myrkur“, segir af mis-
ræmi í sálarbyggingu mannsins sem
veldur því að hann „stígur ekki í takt
við náttúruna og heimsmyndin verð-
ur honum sálrænn hnútur“.
Það skrjáfar í nýjum degi er ekki
gallalaust verk og ljóðin misáhrifa-
mikil. En eftir rússibanareið milli
ólíkra tilfinninga lýkur bókinni á
bjartsýnan hátt á ákalli til hinna
gleymdu og týndu, að þeim „auðnist
að stíga út úr myrkri fásinnis og finni
lífi sínu tilgang í kærleiks- og frið-
arboðskap“.
Umvafin þeli draumheims
Ljóð
Það skrjáfar í nýjum degi bbmnn
Eftir Bjarna Bernharð.
Ego útgáfan, 2013. 47 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR