Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.04.2014, Blaðsíða 53

20.4. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 53
Það er ekki nýlunda að geðhvörf komi fyrir í sjón-
varpsþáttum en hitt er sjaldgæfara að aðalsögu-
hetjur glími við veikindi af því tagi, svo sem Carrie
Mathison í hinum margverðlaunuðu bandarísku
spennuþáttum Homeland.
Mathison er afburðasnjall greinandi hjá banda-
rísku leyniþjónustunni, CIA, með sérþekkingu á
Mið-Austurlöndum. Hún er um tíma í innsta hring
stofnunarinnar en undan henni fjarar þegar yf-
irmennirnir komast að raun um að hún glímir við
geðhvörf. Því hafði henni tekist að leyna um langt
skeið. Samt þurfa þeir að kyngja stoltinu og kveðja
hana aftur á vettvang vegna sérþekkingar hennar á
afar flóknu máli.
Geðhvörf einkennast af mislöngum tímabilum
með þunglyndi eða örlyndi (maníu). Á þessum sjúk-
dómstímabilum getur sjúklingurinn verið sturlaður,
þ.e.a.s. að raunveruleikaskyn hans er brenglað.
Fjöldi sjúkdómstímabila er breytilegur frá einni
persónu til annarrar, nokkrar fá aðeins eitt tímabil
aðrar fleiri. Á milli veikindatímabila er viðkomandi í
raun heilbrigður, að því er fram kemur á vefnum
doktor.is.
Loksins talað opinskátt
Handritshöfundar Homeland sökktu sér í rann-
sóknir á sjúkdómnum, ræddu við geðhvarfa-
sjúklinga og sóttu upplýsingar í bók Kay Redfield
Jamison, An Unquiet Mind, sem oft er nefnd „biblía
geðhvarfanna“. Jamison er klínískur sálfræðingur
sem sjálf hefur átt í höggi við geðhvörf.
Túlkun Claire Danes á Carrie Mathison hefur
vakið mikla athygli og án efa breytt skilningi og sýn
margra á geðhvörf. Þannig skrifaði Jamie Stiem,
geðhvarfasjúklingur og systir eins handritshöfunda
Homeland, Meredith Stiem, eftirfarandi í New
York Times: „Það var sársaukafull staðfesting á
hæfileikum systur minnar að atriði sem hafa ef til
vill ekki haft mikil áhrif á aðra áhorfendur kölluðu
fram tár hjá mér. Samt sem áður er ég sannfærð
um að aðstandendur þáttarins, handritshöfundar,
framleiðendur og fröken Danes hafa gert almenn-
ingi mikinn greiða: Mögulega þýða viðtökur þátt-
arins, sem hafa verið glimrandi, að Bandaríkjamenn
geta loksins talað opinskátt um geðhvörf.“
Yfigefur börn sín sex
Geðhvörf eru einnig í forgrunni í öðrum vinsælum
bandarískum þætti, gamandramanu Shameless.
Karakterinn, Monica Gallagher, er að vísu ekki í aðal-
hlutverki en veikindi hennar hafa djúpstæð áhrif á
eiginmann hennar og börnin sex. Geðhvörfin og
alkóhólisminn, sem frú Gallagher glímir einnig við,
gera það að verkum að hún getur ekki sinnt þeim.
Það er átakanlegt þegar hún reynar að gera bót og
betrun, snýr aftur heim – eldhress. Fer eins og hvirf-
ilbylur um heimilið og nálægar verslanamiðstöðvar í
örlyndinu – ólyfjuð. En það sem fer upp kemur niður
líka og aumingja frú Gallagher magalendir í þung-
lyndinu. Endar með því að skera sig á púls í miðri
þakkargjörðarmáltíðinni – fyrir framan börnin sex.
Höfundar Shameless hafa hlotið mikið lof fyrir
meðhöndlun sína á geðhvörfunum. „Partur af Mo-
nicu þráir að breytast og vera til staðar fyrir börnin
sín,“ segir handritshöfundurinn og framleiðandinn
Ethan Frankel. „En hún vill líka gera aðra hluti, án
þess að vera dofin af lyfjum. Þetta er stöðug innri
barátta.“
Frank og Monica Gallagher í Shameless ásamt dóttur sinni,
Debbie. Þétt er staðið saman þrátt fyrir ótrúlega erfiðleika.
Er Carrie Mathison í Homeland fær um að
gegna störfum fyrir CIA þrátt fyrir geðhvörf?
Stöðug innri barátta
Viðbrögð Sögu Norén, lögreglukonu í Brúnni, við félagslegu áreiti
eru gjarnan kostuleg. Hún spjallar ógjarnan um daginn og veginn.
Undrið dr. Spencer Reid í Criminal Minds. Hrein og bein. Temperence Brennan réttarlæknir í Bones.
Martin Ellingham læknir (Doc Martin) er með afbrigðum snakill-
ur. Duttlungar hans mælast misvel fyrir í fásinninu í Portwenn.
Ólíkindatólið og eðlisfræðingurinn dr. Sheldon Cooper í Big
Bang Theory. Samskipti við hann geta reynt á þolinmæðina.
* Hitt greinirhana þó fráhetjum sem framfylgt
hafa lögum og reglum
á skjánum gegnum
árin, svo sem Derrick,
Kojak og Hunter, að
þegar kemur að
mannlegum sam-
skiptum er Saga gjör-
samlega úti á túni.
Georg Bjarnfreðarson, með beiskari mönnum.
Siðblinda hefur áður sést í sjónvarpi en sjaldan með eins grímulausum
hætti og í tveimur bandarískum þáttum, sem njóta mikillar lýðhylli um
þessar mundir, stjórnmálasápunni House of Cards og gamandramanu
Shameless.
Aðalpersónurnar, sem heita báðar Frank (ætli það sé tilviljun?), hafa
löngu tapað baráttu sinni við sjálfhverfuna og þekkja engin takmörk
þegar kemur að því að fá sínu framgengt. Frank Gallagher í Shameless
getur að vísu skýlt sér bak við ólæknandi alkóhólismann en Frank Un-
derwood í House of Cards er einfaldlega illur að upplagi. Joð gamli Err
er eins og kórdrengur við hliðina á honum. Völd eru Underwood allt og
til að öðlast þau lætur hann einskis ófreistað, líf annarra eru eins og hver
önnur skiptimynt í því samhengi. Ófögur mynd er þarna dregin upp af
bandarísku stjórnmálalífi en upprunalega útgáfan er raunar bresk. Sama
máli gegnir um Shameless. Hvers vegna að frumskapa ef hægt er að
stela og stæla efni sem þegar hefur sannað ágæti sitt?
Það sem einkennir siðblinda einstaklinga er að þeir virðast ekki hafa
samvisku og geta þar af leiðandi ekki fundið fyrir sektarkennd, auk þess
sem þeir eru ófærir um að setja sig í spor annarra. Siðblindir eru oft
heillandi á yfirborðinu og vel gefnir. Þeir eru ekki haldnir ranghug-
myndum né hugsa órökrétt líkt og þeir sem þjást af geðröskunum gera.
Siðblindir eru alla jafna í góðu andlegu jafnvægi.
Umrenningurinn umborinn
Frank Underwood er dyggilega studdur af eiginkonu sinni, ellegar vit-
orðsmanni, Claire, sem hefur síst fallegri sál að geyma. Oft er flagð und-
ir fögru skinni.
Frank Underwood situr sperrtur á stóli varaforseta Bandaríkjanna en
nafni hans Gallagher er umrenningur. Sefur gjarnan úr sér í næsta skafli.
Hann svífst einskis til að komast yfir bætur eða aðra aðgengilega aura
og tilgangurinn er aðeins einn – að svala sárum þorstanum. Gallagher er
mun sympatískari karakter en Underwood enda fárveikur af hinum öm-
urlega sjúkdómi alkóhólisma. Áhorfendur geta á köflum ekki annað en
stolist til að halda með honum. Eins og Joð Err í gamla daga. Öll ill-
menni eiga sér nefnilega viðkvæmari hlið. Öll nema Frank Underwood.
Frank, er það ekki
einlægni?
Undirferli er þeirra fag. Frank og Claire
Underwood í House of Cards.