Morgunblaðið - 06.11.2014, Síða 102

102 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2014
Da Pace Requiescam er yfirskrift
tónleika kvennakórsins Vox fem-
inae í Fella- og Hólakirkju í kvöld
kl. 20.30. Guðný Einarsdóttir leik-
ur á píanó og orgel og Victoria
Tsarevskaia leikur á selló, en
stjórnandi er Margrét J. Pálma-
dóttir.
Í tilkynningu frá kórnum kemur
fram að Vox feminae heldur ár-
lega tónleika í kringum Allra
sálna messu. Að þessu sinni mun
kórinn flytja trúarlega tónlist eftir
mörg af þekktustu tónskáldum
tónlistarsögunnar, svo sem Bach,
Mozart, Schubert, Eccard og fleiri.
Stærsta verk tónleikanna er flutn-
ingur á messu op. 187 eftir Josef
Gabriel Rheinberger. Þessi messa
var samin árið 1897 og er ein af
þremur messum sem hann samdi
fyrir kvenraddir og orgel. „Allra
sálna messa er helguð minningu
látinna. Efnisskrá tónleikanna ber
þess merki og því er tilvalið að
koma og hlýða á fagra tóna,
kveikja á minningarkerti og minn-
ast látinna ástvina,“ segir í til-
kynningu.
Miðaverð er 2,000 krónur, en
miðar fást í síma 863 4404, hjá
kórfélögum og við innganginn.
Víðförull Vox feminae á tónleikum í Notre Dame þegar kórinn fór í tón-
leikarferð til Frakklands, en tónleikar kvöldsins eru í Fella- og Hólakirkju.
Kórinn Vox feminae
syngur í minningu látinna
Þetta er viðamikið rit, losar400 bls. í stóru broti. Ekkihefur áður verið fjallað umlífríki landsins í heild með
svo markvissum hætti svo mér sé
kunnugt. Meginmál bókarinnar
skiptist í sex kafla og heiti þeirra lýsa
efnistökunum: Eyjan Ísland á jaðri
norðurhjara, Saga lands og lífríkis,
Lífríki sjávar, Lífríki ferskvatns, Líf-
ríki þurrlendis, Staða íslenska lífrík-
isins. Í bókarlok eru skrár um tilvís-
anir, heimildir, atriðisorð og sérheiti
og latínuheiti. Ótal myndir prýða
bókina og hefur Snorri tekið þær
flestar sjálfur af hugkvæmni og list-
fengi. Fjöldi skýringarmynda er í rit-
inu, bæði skífurit, kort sem sýna út-
breiðslu lífvera, hitastig o.fl, línurit
og gröf, súlurit og töflur, skýring-
armyndir af ýmsu tagi; að sönnu
hefðu sum kortin mátt vera stærri.
Margvíslegir fróðleiksmolar eru í
rastagreinum. Allt styður þetta meg-
inmál bókarinnar. Augsýnilega hefur
verið nostrað við allt útlit og frágang
bókarinnar, hún er einkar fallegur
prentgripur.
Snorri byrjar á að lýsa aðstæðum á
landinu, legu þess og sérstöðu og
hvernig náttúran hefur þróast í tím-
ans rás sem og lífríkið. Allt er þetta
skipulega upp sett og töflur til skýr-
ingar, t.d. á hugtökum, fjallað um
lofthita, hafstrauma, berggrunn og
eldvirkni, jarðveg og gróðurfar svo
nokkuð sé nefnt. Hér er fjallað um
hvernig dýr og jurtir hafa borist til
landsins allt til nútíma og sérstaklega
gerð grein fyrir lífríkinu í Surtsey í
því sambandi. Loks er sérstaða lífrík-
isins rakin.
Því næst víkur Snorri að ein-
stökum vistkerfum. Hér skal tekið
dæmi af sjónum. Undirkaflar bera
eftirfarandi heiti: Sjórinn sem bú-
svæði, Uppsjór, Sjávarbotn, Land-
grunn, Botndýr, Nytjategundir
hryggleysingja, Botnfiskar, Þorskur,
Nýting sjávarafla, Sjávarspendýr,
Sjófuglar. Hér er m.a. fjallað um salt
sjávar, birtu, lagskiptingu hafsins,
uppbyggingu lífverusamfélaga og
fæðuhætti. Síðan er fjallað um lífver-
urnar, hvar þær halda sig í sjónum,
allt frá yfirborði niður á botn, samspil
þeirra og hætti, fæðuöflun og nytjar
einstakra stofna. Hér er fjaran með
og það fjölbreytta lífríki sem þar er, á
mörkum lands og sjávar. Í rasta-
greinum er fjallað um fyrirbæri eins
og mjólkursjó, um upphaf vorblóm-
ans, um dægur- og árstíðarfar dýra-
svifs, um rauðátu, um margæs, sand-
rækju og dýrasamfélög á flotþangi,
kóralþörunga og kóralþörungabotn,
stofngerð þorsks. Kaflanum fylgja
ótal kort, skýringarmyndir, töflur,
gröf og teikningar. Hér eru miklar
upplýsingar og forvitnilegar, t.d. að
12 tegundir hvala við landið éta ár-
lega rúmlega tvær milljónir tonna af
fiski, í einum fjörupolli á Seltjarn-
arnesi fundust 70 tegundir af krabba-
flóm, að humarinn grefur nokkuð
flókin göng í sjávarbotn, líklega til að
fela sig fyrir rándýrum. Svona mætti
áfram rekja og hér kemur land-
krabbanum margt á óvart. Með hlið-
stæðum hætti er síðan fjallað um líf-
ríki ferskvatns og þurrlendis; kaflar
um Mývatn og Þingvallavatn áber-
andi í ferskvatnshlutanum.
Skemmst frá að segja er þessi bók
mikið elju- og afreksverk; heim-
ildaskráin ber því glögglega vitni,
hún er í þrídálki á 14 bls. Hér er
fjallað um náttúru landsins og lífríki
af mikilli þekkingu og virðingu á af-
skaplega lesvænan hátt. Þetta er
brautryðjendaverk sem er sérstök
ánægja að lesa. Fræðimenn í öðrum
básum gætu tekið þetta rit sér til fyr-
irmyndar, en því miður fer nú breikk-
andi gjáin milli fræðimanna og al-
mennings, kannski vegna þess að
flest tímarit eru nú ritrýnd til þess að
greinar þar stuðli að framgangi höf-
undar í fræðasamfélaginu. Fram-
setning efnis verður þá stundum lítt
við alþýðu skap.
En fyrir hverja er svona bók? All-
an almenning, leyfi ég mér að segja.
Hún er fyrir þá sem njóta náttúrunn-
ar og vilja vita meira en augað sér.
Snorra er einkar vel lagið að útskýra
flókna hluti með einföldu orðalagi;
nefni t.d. kenningar um vetursetu
eða ördeyðu (52-56) á ísöld og skil-
greiningar á gróðurlendum (248-
256). Stíll hans er hvergi upphafinn,
en flýtur fram sléttur og felldur.
Kaflinn um dýraríki þurrlendisins er
hreinn yndislestur frá upphafi til
enda og stórfróðlegur; ekki hafði ég
hugmynd um að hér lifðu 90 tegundir
kóngulóa! Nú veit ég að kúluskít-
urinn í Mývatni var alls enginn skít-
ur. Og víst kom mér á óvart að ein-
ungis 20% af því ferskvatni sem til
sjávar fellur koma úr jöklum landsins
sem er álíka mikið og hlutur lind-
arvatnsins.
Síðasti kafli bókarinnar fjallar um
stöðu íslenska lífríkisins, en það er
viðkvæmt. Loftslagsbreytingar eru
yfirvofandi ef þær eru þá ekki hafnar.
Lífbreytileiki er á undanhaldi í heim-
inum, einsleitni fer vaxandi. Menn
hafa raskað búsvæðum jurta og dýra
og ógn getur stafað af næring-
arefnamengun; um 400 dauðasvæði í
sjó hafa verið skráð, mörg undan
ströndum í okkar heimshluta. Hér er
nærtækt að nefna umræðu um
ágengni framandi tegunda, hér á
landi skiptast menn í flokka með og á
móti lúpínu og skógarkerfli. Hafið fer
hlýnandi og súrnandi með óvissum
afleiðingum. Ferskvatnið okkar er
auðlind, en Íslendingar hafa til um-
ráða meira af óspilltu vatni á íbúa en
nokkur önnur þjóð í heimi. Óvarleg
meðferð efna getur spillt vatns-
lindum á augabragði. Hér er sérstök
grein gerð fyrir breytingum á Þing-
vallavatni. Það hefur hlýnað, nítrat
aukist sem og plöntusvif, birtan nær
nú skemmra ofan í vatnið en var fyrir
áratugum. Hlýnun vatna hefur marg-
vísleg áhrif eins og Snorri sýnir dæmi
um í fjölda veiddra laxa (340). Búseta
mannsins hefur haft mest áhrif á vist-
kerfi þurrlendis, en yfirleitt má segja
að gróðri hafi farið fram sl. tvo ára-
tugi eða svo. Hlýnunin hefur haft
mest áhrif á fuglalíf. Hér skal ein-
ungis minnt á lundann í Vest-
mannaeyjum og landnám nýrra teg-
unda.
Það fer vel á því að bókinni sé lok-
að með umræðu um náttúruvernd.
Snorri skilgreinir margvísleg viðföng
verndunar og með hvaða hætti menn
skipuleggja hana. Það er munur á
verndun í þjóðgarði eða í friðlandi.
Hér er fjallað um svæðavernd, teg-
undavernd og starfsemi þjóðgarða.
Þessi bók er einkar gott framlag til
þeirrar umræðu sem hér á að fara
fram um náttúruna og lífríkið. Nátt-
úran er þá og því aðeins auðlind til
frambúðar ef hún er nýtt með sjálf-
bærum hætti. Menn deila um
rammaáætlun, um veg í Gálgahrauni,
virkjanir í Þjórsá og framundan eru
vafalaust deilur um veg yfir Sprengi-
sand og lagningu háspennulínu yfir
hálendið. Þeir sem lesa þessa bók eru
vel nestaðir í slíka umræðu.
Lífríki Íslands: Öndvegisverk!
Morgunblaðið/Þórður
Við alþýðuskap „Þessi bók er einkar gott framlag til þeirrar umræðu sem hér á að fara fram um náttúruna og líf-
ríkið,“ segir rýnir um bók Snorra Baldurssonar um lífríki Íslands.
Fræði
Lífríki Íslands – Vistkerfi lands og
sjávar bbbbb
Eftir Snorra Baldursson.
Forlagið/Opna, 2014. 407 bls.
SÖLVI
SVEINSSON
BÆKUR
DÚKA KRINGLUNNI SÍMI: 533 1322 SMÁRALIND SÍMI: 564 2011 DUKA.IS
Í kvöld loga ljósin
til miðnættis í
DÚKA Kringlunni!
20% afsláttur af
öllum vörum
– já öllum vörum!