Læknablaðið - 15.04.2000, Síða 25

FRÆÐIGREINAR / HEILSUTENGD LÍFSGÆÐI
dagana“ eru túlkaðar sem mat á lífsgæðum almennt
(18) . Mælt á 10-kvarða virðast íslendingar mjög
ánægðir með líf sitt, konur ívið ánægðari en karlar
og aldraðir heldur ánægðari en fólk almennt, þótt
ekki muni miklu. í sömu rannsókn töldu aðeins
5% úrtaks Islendinga á aldrinum 18-80 ára sig
vera við slæma heilsu og 7% töldu sig þunglynda
(17). Niðurstöður þessarar rannsóknar að því er
varðar karla og konur og aldraða stangast á við
niðurstöður úr þeim erlendu rannsóknum sem hér
hafa verið nefndar að framan (12-15).
Tilgangur rannsóknar okkar var að rannsaka
heilsutengd lífsgæði meðal fullorðinna íslendinga
með HL-prófinu til þess að athuga hvernig þau
væru hjá körlum og konum og hvort þau breyttust
með hækkandi aldri. Jafnframt var ætlunin að fá
almenn viðmið eftir aldri og kyni. I fyrri rannsókn
okkar með HL-prófinu á litlum hópi sjúklinga
fundust fjórir meginþættir með þáttagreiningu
(principal component analysis). Þeir skýrðu nærri
66% af breytileika svara sjúklinganna sem þá voru
rannsakaðir. Nauðsynlegt er að afla vitneskju um
hvort sömu þættir skýra niðurstöður prófsins hjá
fólki almennt. Tvær spurningar HL-prófsins eru
sambærilegar við spurningarnar í fjölþjóðlegu rann-
sókninni sem nefnd er hér að ofan (17), það er um
álit á eigin heilsufari og ánægju með lífið og verða
svör við þeim skoðuð sérstaklega til samanburðar.
Efniviður og aðferðir
Að fengnum leyfum siðanefndar Landspítalans og
tölvunefndar var HL-prófið sent til 2800 einstaklinga
20 ára og eldri og þeir beðnir að svara nafnlaust.
Fengið var lagskipt slembiúrtak úr þjóðskrá, þannig
að jafnmargir karlar og konur voru á hverju 10 ára
aldursbili, 400 manns á hvetju aldursbili frá 20-79 ára
og jafnmargir í hópnum 80 ára og eldri. Ekkert var
vitað um heilsufar fólksins, en gert ráð fyrir að það
væri eins og gerist og gengur. Fólkinu var sent HL-
prófið í pósti og það beðið um að svara spumingun-
um og endursenda svarið í pósti. Þar eð öll prófin
voru nafnlaus var nauðsynlegt að senda tvívegis
þakkar- og áminningarkort til að reyna að bæta svör-
unina. Prófið var birt í Læknablaðinu 1997 (4).
Við tölfræðilega útreikninga var SPSS forritið
(19) notað. Öll svör voru slegin inn í SPPS-skrá og
reiknaðar grunneinkunnir fyrir hvern kvarða
prófsins. Því lakari sem fólk metur lífsgæði sín
þeim mun lægri einkunn á HL-prófinu og hverjum
þætti þess. Einkunnum var síðan breytt í staðal-
einkunn, T-einkunn, með meðaleinkunn 50 og
staðalfrávikinu 10 fyrir hvern kvarða prófsins.
Þegar slíkar einkunnir eru reiknaðar fyrir allan
hópinn er unnt að sjá breytingar á lífsgæðum eftir
aldri og kyni. Með sömu aðferð voru fengin al-
menn viðmið fyrir karla og konur í 10 ára aldurs-
hópunum. Þar sem ekki reyndist munur innan ald-
urshópanna 20-49 ára, 50-69 ára og 70 ára og eldri
eru niðurstöður sýndar með tilliti til þeirra. Reikn-
uð var fylgni milli einstakra kvarða (Pearson’s r)
og fylgni hvers kvarða við prófið í heild auk þess
sem reiknuð var innri samkvæmni. Samanburður á
milli hópa var gerður með ópöruðum t-prófum, kí-
kvaðratsprófi, dreifigreiningu (ANOVA) eða fjöl-
breytu dreifigreiningu (MANOVA), eftir því sem
við átti. Ennfremur var gerð þáttagreining (princi-
pal components analysis) til þess að kanna hvort
færri þættir skýrðu breytileika milli hópa en hinir
12 upphaflegu kvarðar prófsins. Notast var við
svokallaðan „varimax" snúning í því skyni að
skýra þættina og miðað var við að hver þáttur yrði
að hafa eigingildi hærra en 1,0.
Niðurstöður
Af þeim sem voru í úrtakinu reyndust átta látnir, níu
bjuggu erlendis eða skildu ekki íslensku og 61 treysti
sér ekki til að svara vegna veikinda eða aldurs, svo að
lokaúrtak var 2722. Heildarsvörun var 61%, lægri í
yngsta (20-29 ára) og elsta aldursflokknum (80 ára og
eldri) en svipuð hjá körlum og konum. Innra brott-
fall, það er svör vantaði við einstökum spurningum,
var 0,2-4,2%. Upplýsingar vantaði um kyn og/eða
aldur hjá 52 þátttakendum. Brottfallið var áberandi
mest hjá fólki yfir sjötugt við sjö spumingum, mest
6% við spumingum um ánægju með heilsu og stöðu
og 8% við spurningu um starfshömlun.
Fylgni einstakra spurninga við eigin kvarða og
við prófið í heild reyndist í öllum tilvikum mark-
tæk og viðunandi, sem bendir til einsleitni prófs-
ins, þó að það mæli mismunandi hliðar heilsu-
tengdra lífsgæða (tafla I). Fylgni fjárhags við aðra
kvarða og við heilsutengd lífsgæði í heild eru lægst,
þótt þau séu marktæk. Áreiðanleiki prófsins í
heild miðaður við innri samkvæmni (Cronbach’s
alfa) var góður 0,91 og einnig viðunandi að því er
varðar einstaka þætti, frá 0,59-0,90, lægstur að því
er varðar einbeitingu og sjálfsstjórn, en hæstur
fyrir þrek og depurð (tafla I).
Marktæk fylgni er á milli einstakra kvarða
prófsins. Hún er þó minnst á milli svefns og ann-
arra kvarða, 0,27-0,48, og á milli fjárhags og ann-
arra þátta, 0,28-0,46 (tafla II).
Heilsutengd lífsgæði eru breytileg eftir aldri og
kyni. Á myndum 1 og 2 eru sýndar grunneinkunnir
fyrir tvo þætti, kvíða og svefn. Á þeim sést að lífs-
gæðin breytast með hækkandi aldri, kvíði minnkar
en svefn versnar. Mynd 3 sýnir að lífsgæði kvenna
eru greinilega lakari í heild og á flestum
(p<0,0001) kvörðum nema samskiptum (p<0,05),
fjárhag og minni og einbeitingu (p>0,05), auk þess
sem konur yfir sjötugt telja sig hafa betri stjórn á
eigin lífi en þær sem yngri eru. Mynd 4 sýnir stað-
aleinkunnir í þremur aldursflokkum karla og
kvenna fyrir alla 12 kvarðana og lífsgæðin í heild.
Læknablaðið 2000/86 253