Læknablaðið - 15.07.2000, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / KVENLÆKNINGAR
T
í þessari rannsókn voru svefntruflanir í einhverri
mynd það einkenni breytingaskeiðs sem oftast kom
fyrir daglega, einkum það að vakna oft upp að nóttu
og tengdist að hluta öðrum einkennum breytinga-
skeiðs. Athyglisvert var að þriðjungur kvenna taldi
að hormónagjöf hefði leitt til þess að þær vöknuðu
sjaldnar upp á nóttunni og tæplega fimmtungur varð
betur vakandi að deginum.
Eftirtektarvert var hversu kvartanir um syfju og
þreytu voru algengar meðal fimmtugra kvenna. Um
fjórðungur kvennanna vöknuðu ekki úthvíldar og
voru syfjaðar og þreyttar að degi til og þriðjungi
fannst þær sofa of lítið. Tæplega fimmtungur sagði
þessi einkenni hafa batnað við hormónatöku. Margar
ástæður geta legið hér að baki svo sem breytinga-
skeið, svefntruflanir, félagslegar aðstæður svo eitt-
hvað sé nefnt, en höfundar vinna að úrvinnslu mikil-
vægi hvers þáttar fyrir sig.
Hormónameðferð á breytingaskeiði hefur aukist
til muna. Rannsókn á íslenskum konum á aldrinum
40-59 ára fyrir 10 árum sýndi að um 13% þeirra voru
þá á hormónalyfjum (5) en rúmlega helmingur 50 ára
kvenna í þessari rannsókn reyndist vera á hormóna-
meðferð. Þessi aukning er í samræmi við niðurstöður
annarra rannsókna (19,25). Algengt var að konur
byrjuðu snemma að taka hormón og hafði tæpur
helmingur kvennanna verið á meðferðinni lengur en
þrjú ár. Langalgengast var að konur notuðu blöndur
östrógens og prógesteróns, en einungis östrógen ef
leg hafði verið fjarlægt, sem er í samræmi við við þá
meðferð sem almennt er mælt með. Fyrri rannsóknir
(25) hafa sýnt að algengt var að konur með leg hefðu
verið á östrógeni einu saman og konur eftir legnám á
blönduðum lyfjaformum. Athyglisvert var að tals-
verður hluti kvenna sem var á hormónameðferð
hafði einkenni breytingaskeiðs og að konur sem ein-
ungis voru á östrógenmeðferð höfðu sjaldnar hitakóf
og hjartslátt en þær sem tóku blöndu östrógena og
prógesteróns. Hormónalyfjameðferð hjá konum eflir
tíðahvörf tengdist ekki sömu fækkun einkenna og
sást hjá konum sem enn höfðu tíðablæðingar og eru
niðurstöður þessarar rannsóknar að því leyti sam-
hljóða fyrri rannsóknum (5,25).
Ef litið er nánar á þann hóp kvenna sem er á
hormónameðferð, kemur í ljós að þær voru oftar
stórreykingakonur, með langvinna berkjubólgu,
kvíðnar, haldnar síþreytu, vefjagigt, verkjum og
höfðu mun oftar leitað sér læknis undanfarið ár en
þær sem ekki voru á hormónameðferð. Ekki var
munur á þyngdarstuðli, tíðni háþrýstings, kransæða-
sjúkdóma og hjartsláttartruflana eftir því hvort kon-
ur voru á hormónameðferð eða ekki og er þetta í
samræmi við aðrar rannsóknir (19,25).
Kvíðaeinkenni samkvæmt HAD-kvarðanum voru
marktækt meiri meðal kvenna á hormónameðferð.
Rannsóknir hafa sýnt að kvíðnar og þunglyndar kon-
ur leiti frekar eftir hormónameðferð (2,12,13). Sú
staðreynd að kvíða- og þunglyndiseinkenni voru al-
gengari hjá þeim konum þar sem kvensjúkdómalækn-
ir fylgdi eftir meðferð, vekur þá spumingu hvort
kvíðnar og þunglyndar konur leiti frekar sérfræðings í
fæðinga- og kvensjúkdómafræði eða hvort þessi stétt
lækna túlki kvíða- og þunglyndiseinkenni fremur sem
einkenni breytingaskeiðs en heimilislæknar, sem ætla
mætti að sé betur kunnugt um fyrra heilsufar og
aðstæður sjúklings og hafi meiri reynslu af greiningu
og meðferð geðrænna einkenna. A sama hátt er
athyglivert að konur sem höfðu farið í legnám og/eða
brottnám eggjastokka voru marktækt oftar kvíðnar
og þunglyndar. Konur sem gengist höfðu undir
brottnám annars eða beggja eggjastokka höfðu mun
oftar hitakóf og hjartslátt, en tæpur þriðjungur þeirra
reyndist ekki vera á hormónalyfjameðferð. Ekki var
með öryggi hægt að fá fram í þessari rannsókn hvort
frábending hormónameðferðar væri fyrir hendi hjá
þessum konum. Önnur og líklegri ástæða gæti verið
að láðst hefði að ráðleggja þeim að taka hormón, en
rannsóknir hafa sýnt að ekki svo ósjaldan ferst fyrir að
beita forvörnum sem sannað hafa gildi sitt (28).
Sérfræðingar í kvensjúkdómum hefja oftast horm-
ónameðferð, en heimilislæknar endurnýja lyfin og
halda áfram meðferðinni. Svipaðar niðurstöður hafa
komið í ljós varðandi lyfjagjöf við öðrum sjúkdóm-
um, til dæmis astma, þar sem sérfræðingar hefja oft-
ast meðferð en heimilislæknar viðhalda meðferð (29).
Fræðsla um tiigang meðferðar virðist ófullnægj-
andi og skiptir þar ekki máli hvort heimilislæknir eða
sérfræðingur hefur meðferðina. Þannig hafði hátt í
helmingur kvennanna ekki fengið fræðslu um áhrif
hormónagjafar á hjarta- og æðasjúkdóma eða
krabbamein. Verður að telja það miður þar sem
mikilvægt er að sjúklingar þekki tilgang og aukaverk-
anir lyfjagjafar svo að meðferðarheldni og eftirlit
verði sem best.
Styrkleiki þessarar þverskurðarrannsóknar er að
hún tekur til vel skilgreinds hóps sem allur er fæddur
sama árið. Þessi aðferð hefur gert okkur kleift að
skoða samspil einkenna breytingaskeiðs og meðferð-
ar innan sama aldurshóps. Hún sýnir að hormóna-
meðferð á breytingaskeiði hefur aukist mjög mikið
undanfarin 10 ár. Ljóst er að sá hópur kvenna sem er
á hormónameðferð er frábrugðinn þeim sem ekki er
á hormónameðferð. Með markvissari greiningu og
meðferð mætti hugsanlega bæta heilsu og líðan mið-
aldra kvenna. í Ijósi þess hve fræðslu um áhrif horm-
ónagjafar á heilsufar kvenna er ábótavant og meir en
önnur hver fimmtug kona er á þessari meðferð er
þörf á að auka upplýsingar til kvennanna og auka
þekkingu lækna á einkennum breytingaskeiðs, mis-
munagreiningu og meðferð.
Þakkir
Vísindasjóður Félags íslenskra heimilislækna og
Rannís styrktu þessa rannsókn.
506 Læknablaðið 2000/86