Læknablaðið - 15.07.2000, Blaðsíða 63

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐASAFN LÆKNA 124
Meta-analysis
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@rsp.is
ítarefni:
Buyse M o.fl. Meta-analysis:
methods, strengths, and
weaknesses. Oncology 2000;
14: 437-43.
Koch A o.fl. Meta-analysis
as a tool for evaluation of
evidence. Medizinische
Klinik 2000; 95:109-16.
Shekelle PG o.fl. Principles
of metaanalysis. J Rheum-
atol 2000; 27: 251-2.
Stroup DF o.fl. Meta-ana-
lysis of observational studies
in epidemiology: a proposal
for reporting. JAMA 2000;
283:2008-12.
Miklar kröfur eru gerðar til fræðilegra stað-
reynda á sviði læknisfræðinnar, meðal annars þær að
hvert þekkingaratriði sé þrautkannað og margstað-
fest áður en það fær vist í hinum „viðurkennda“
þekkingarforða. Fjöldi kannana og rannsókna liggur
því á bak við flestar læknisfræðilegar staðreyndir, en
slíkar alhuganir eru þó ekki endilega þannig gerðar
að auðvelt sé að ná fram sameiginlegri niðurstöðu.
Þeirri aðferð er þá oft beitt að nota sérstakar tölfræði-
legar aðferðir til að gera samantekt á niðurstöðun-
um. Slík greining er nefnd meta-analysis. Upplýsingar
um þetta fyrirbæri er ekki að finna í íðorðasafni
lækna, en læknisfræðiorðabók Stedmans lýsir svo: Sá
feríll að nota tölfrœðilegar aðferðir til að sameina
niðurstöður úr mismunandi athugunum; markvisst,
skipulegt ogformgert mat á viðfangsefni, framkvœmt
með því að nota upplýsingar úr mörgum mismunandi
könnunum á viðfangsefninu.
Gerð var leit í greinasafni Medline og fannst fljótt
fjöldi greina (sjá kassa) sem tengdust fyrirbærinu
meta-analysis (metaanalysis). Skilgreining leitar-
orðsins er þessi: „Magnbundin aðferð til að sameina
niðurstöður óháðra kannana (sem oft eru fundnar í
útgefiiu greinasafni) og byggja upp samantektir og
niðurstöður sem nota má til að meta virkni meðferðar,
skipuleggja nýjar kannanirAugljóst er að gerðar
eru miklar kröfur til þeirra aðferða sem beita þarf til
að gefa megi fræðilegri samantekt þetta virðulega
heiti, meta-analysis. Haldnir hafa verið markvissir
vinnufundir og settir saman starfshópar sérfræðinga
til að lýsa aðferðafræðinni og útlista skilmerki henn-
ar. Tölfræðin er í lykilhlutverki og nálgunin á að vera
skipuleg og gagnrýnin, en fyrirfram hlutlaus og
strangvísindaleg.
Greining
Heitið nicta-analysis er komið úr grísku. Fyrsti orð-
liðurinn meta- er útskýrður þannig í íðorðasafni
lækna: Merkir: a) aftan við, handan við, fjarlægur, b)
á milli, á meðal, c) breyting, ummyndun, d) eftir, eftir
á, e) síðari þáttur í þróun. Annar orðliðurinn er ana-
sem merkir: upp, sundur eða í áttina að, en þriðji
orðliðurinn lysis táknar niðurbrot, sundrun, rof eða
upplausn. Um analysis var fjallað í 59. pistli (Lbl
1994; 80: 488) og tilgreint að orðið táknar greining,
sundurliðun, efnagreining, sálgreining. Bent var á að
analysis væri notað í mörgum mismunandi samsetn-
ingum, en að notkuninni væri þannig háttað að sér-
stök áhersla væri lögð á sundurgreiningu þess sem
rannsakað er í hverju tilviki. Tilefni umfjöllunarinnar
í 59. pistli voru heitin quantitative analysis, sem
undirritaður lagði til að yrði nefnd magngreining á
íslensku, og qualitative analvsis. sem á sama hátt yrði
nefnd eðlisgreining.
Safngreining
Undirritaður leitaði ráða hjá nokkrum starfsbræðrum,
en enginn þeirra hafði fundið lausn sern hann var
ánægður með. Vilhjálmur Rafnsson, prófessor, sagð-
ist stundum nota íslenska orðið stórrannsókn, en
sagðist þó ekki sjá að það heiti lýsti nægilega vel því
sem um er að ræða. í samtali okkar Vilhjálms kom
upp sú hugmynd að safngreining gæti verið boðlegt
íslenskt heiti á þessu fyrirbæri. Orðskýringin er þannig
að meta-analysis sé tölfræðileg greining á safni
margra rannsókna á sama fyrirbæri. Þetta er hér með
lagt fram sem tillaga til gagnrýni og umræðu.
Geðklofalyf
Olafur Arni Sveinsson, læknanemi, sendi fyrirspurn í
tölvupósti og sagðist vera að fást við verkefni á sviði
geðlækninga. í umræðunni þarf hann að aðgreina
tvær tegundir eða tvo hópa geðklofalyfja, annars
vegar conventional og hins vegar atypical. Undir-
ritaður fékk að vísu ekki aðrar upplýsingar, en taldi
sig þó geta leyst nrálið á einfaldan hátt, önnur teg-
undin yrði hefðbundin en hin óhefðbundin. Þann
fyrirvara má einnig gera að samhengið gæti verið
þannig, að réttara væri að tala um venjuleg og
óvenjuleg geðklofalyf. Hér gæti verið um blæbrigða-
mun að ræða sem máli skiptir.
Rétt er að geta þess að þessi aðgreining geðklofa-
lyfjanna á ekki samsvörun í hinni þekktu líffæra-,
meðferðar- og efnafræðiflokkun lyfja (ATC-flokkun-
inni). Iðorðasafn lækna tilgreinir lýsingarorðið atypi-
cal og gefur þýðingarnar afbrigðilegur, frábrigðilegur,
en hvorug sýnist eiga við hér. Þó að nánari upplýs-
ingar um þau lyf sem um ræðir liggi ekki fyrir, má
velta upp þeirri spurningu hvort ofangreind aðgrein-
ing sé ekki tímabundið fyrirbæri. Þau lyf, sem nú eru
hefðbundin eða venjuleg, gætu orðið úrelt og önnur
óhefðbundin eða óvenjuleg tekið þeirra sæti.
Afsökunarbeiðni
I síðasta pistli var leiðinleg villa. Rætt var um íslensku
heitin fylgitími og eftirfylgnitími, sem stungið var upp
á til að þýða ensku samsetninguna folloxv-up time.
Beiðni um umfjöllun var sögð hafa komið frá Laufeyju
Steingrímsdóttur, næringarfræðingi, en þar var rangt
með farið því að beiðnin kom frá Laufeyju Tryggva-
dóttur, faraldsfræðingi hjá Krabbameinsfélagi íslands.
Þær eru báðar beðnar afsökunar á mistökunum.
I umræddum pistli var óskað eftir viðbrögðum les-
enda við tillögum undirritaðs: fylgiumönnun (follow-
up care), fylgisamband (follow-up contact), fylgi-
skoðun (follow-up examination), fylgirannsókn
(follow-up study) fylgiráðstöfun (follow-up measure)
og fylgimeðferð (follow-up treatment). Enn er beðið
eftir viðbrögðum.
Læknablaðið 2000/86 533