Skessuhorn - 27.05.2014, Qupperneq 64

64 ÞRIÐJUDAGUR 27. MAÍ 2014
Vísnahorn
Eitt af því fáa sem er
öruggt í lífinu er að ekk-
ert er öruggt og hlutirn-
ir halda áfram að breytast
í það óendanlega. Jafn-
vel fiskigöngur breyt-
ast. Á mínum æskuárum byggðist allt á síld
og þorski og reyndar um nokkurt skeið fyrir
mína tilurð snerist allt um síldina, hvort hún
kæmi eða kæmi ekki. Kemur hún fyrir austan
eða norðan eða verður kannske Hvalfjarðar-
síld? Allt voru þetta mikilvægar spurningar og
valt á miklu með svörin. Jafnvel heill þjóðar-
innar. Á þessum tímum orti Leifur Haralds-
son:
Um hafdjúpin sveimar
hin silfraða mergð.
Enginn veit og enginn veit
hvað ákvarðar hennar ferð.
Enginn veit hver þylur
það álaga orð
sem hausnum snýr í öfuga
átt við sporð.
Hitt vita allir
að í því býr
heill vorrar þjóðar
hvert hausinn snýr.
Það mun hafa verið á þessum árum sem eft-
irfarandi var ort og sungið undir laginu Hlíð-
in mín fríða:
Sá ég síld vaða
suður af Langanesi,
gróðavon glaða
geisla af mörgu fési.
Samgleðst ég með sanni
síldarútvegsmönnum
á hausnum í hrönnum.
Þegar síðan síldin hvarf af vettvangi sneru
menn sér að loðnunni sem áður hafði þótt
frekar ómerkilegt fyrirbrigði og gerðu henni
sömu skil. Fyrir allmörgum árum var R/S
Árni Friðriksson við loðnuleit út af Norður-
landi í janúarmánuði. Sáralítið hafði fundist,
enda var þetta á þeim tíma þegar loðnuveiði
var í lágmarki vegna ofveiði áranna á undan.
Bárust þá fréttir um það að togarar, sem voru
á Fætinum, hefðu orðið varir við mikið af
loðnu og var mælst til þess að Árni Friðriks-
son færi strax austur til að kanna þetta. Leið-
angursstjóri taldi ekki fullleitað fyrir norðan
og vildi klára það áður en haldið væri aust-
ur. Kom þá skeyti frá forstjóra Hafrannsókna-
stofnunar þess efnis að haldið skyldi tafarlaust
austur. í tilefni af því orti Jóhannes Briem,
sem var einn af leiðangursmönnum:
Ég sendi þér Eyjólfur skeyti
og segi þar hátt og snjallt:
Þú siglir í austur og svo á Fótinn
og síðan þar útum allt.
Mér bárust þau boð að austan,
sem býsn mér þykja og slæm,
að bankarnir þar séu búnir að loka
og björgin sé lítil og dræm.
Þá sögðu og frændur í fréttum,
að finnist ei loðna þar skjótt
öll fyrirtæki þá fari á hausinn
og fallið sé geysi ljótt.
En utan af Fæti ég fregna
að finnist öll býsn þar af „skít“.
Troll séu loðin og troðfull af loðnu,
ég trúa því greiðlega hlýt.
Því skuluð þið leita og leita
um langa eða skamma hríð,
uns loðnustofninn að lokum verður
sem leiftur frá horfinni tíð.
Ekki líkaði leiðangursstjóra allskostar kveð-
skapurinn enda svo sem ekki gallalaus og svar-
aði:
llla er orðum raðað
og ort ljótt.
Þú hefðir betur þagað
og það fljótt.
Síðan var haldið á Austfjarðamið en er
þangað kom gerði brælu. Þegar búið var að
halda sjó um tíma sagði Jóhannes:
Vistin hér á veðurdufli
varla getur talist góð.
Lífsins gang ég tel ei trufli
þó töltum við á aðra slóð.
Ýmsir hafa lent í ævintýrum á sjó og sum
þeirra hafa jafnvel endað vel. Um ævintýri
Stefáns nokkurs Péturssonar kvað nafni hans
frá Móskógum meðal annars og sýnir sig þar
að hinn fyrri nafni hans var ævintýramaður:
Kompásstrikin kunni öll,
kort að strika og þekkti fjöll.
Aldrei hik né æðruköll
oft þó kvikan gerði spjöll.
Í öllum vanda þarfaþing
þekkti fjandans útsynning
þegar landið lagði í kring
lenti í strandi hetjan slyng.
Mátti sverja meinsæri,
mannorð verja á skútunni,
stýra í hverju stórviðri,
stráka berja úr kojunni.
Gísli Gíslason hét maður og kenndur við
Lágmúla á Skaga og nefndur Gísli Lági. Um
hann kvað Lúðvík Kemp allnokkurn brag og
segir þar svo frá sjómennsku Gísla:
Beitti að háu boðunum
bátnum smáa í ofviðrum
grillti og brá við grönunum
Gísli Lági af Skaganum.
Önnur vísa um sama mann og eftir sama
höfund en ekki þó úr umræddum brag bend-
ir til að ekki hafi Gísli sá verið sjóhræddur úr
hófi:
Þó að sjávarbáran blá
belgja nái túla
gengur ráargöltinn á
Gísli á Lágamúla.
Enn sækja Skagfirðingar sjó og sumir all-
vasklega og þar sem víðar munu dæmi um
að menn sem búa inni í landi eigi einhverj-
ar fleytur til að draga björg í bú. Skagfirðing-
ar tveir fóru eitt sinn í róður en lentu þar í
hremmingum og varð sú ferð allsöguleg. Jó-
hann í Stapa tók síðan ferðasöguna saman og
festi í stuðla og birtist hér hluti úr því skjali:
Ríms í flækju fram ég sendi
frásögn rækilegasta
þar sem frækinn Friðrik renndi
fram á rækju bithaga.
Frjálsir knáir firðar tróðu
fram á bláan gedduvöll
bárur lágar yfir óðu
ötul sjávarferðatröll.
Snemma að morgni minnka skriðið,
á marartorgi stansa varð.
Sendu út dorgir, settu á miðið
Sjávarborg í Vonarskarð.
Firrtur meinum Friðrik hleypti
færi hreinu í djúpan unn.
Þar við gein og þegar gleypti
þorskurinn eini um Skagagrunn.
Ýfðist sjór og straumar strengdir,
sterkleg vóru handtökin.
Tuttugu og fjórar tittlingslengdir
taldist stóri fiskurinn.
Það var algengt áður að yrkja formanna-
vísur í verstöðvum og undir Jökli var kveð-
ið um Sigmund Guðbrandsson í Akureyjum
og bát hans Blikann sem nú er varðveittur í
sjóminja safninu á Hellissandi:
Sigmund prúða nú skal nefna
með nökkvann-súða tygjaðann
fram um úða-fang réð stefna
á fróni lúðu vel menntan.
Og um Pétur í Salabúðum:
Prúðu kjalars kvendi á
knúðist valin flík við rá
lúðu bala birni á
búða-Sala Pétri hjá.
Margir kannast við vísu þjóðskáldsins
Matthíasar og Ara Steinssonar í Flatey. En til-
efni hennar var, að bændur voru að koma úr
selafari á útsker. Höfðu þeir banað útsel ei all-
litlum. Matthías sem þá var ungur maður kom
þar að sem menn drógu upp veiðina og kvað:
„Veifaði hnellinn hvössum dör,
hreifadrellir missti fjör“.
Og bað þá botna stökuna. Ari Steinsson
svarar samstundis:
„Sveif að velli köld með kjör,
kleif eru svell á feigra skör“.
Breiðafjörðurinn er og var lengi ein af mat-
arkistum landsins og var þar sjaldan þurrð
matvæla. Þess er getið í annálum að í hallæri
hafi yfir hundrað þurfamenn verið fluttir út
í Oddbjarnarsker og bjargast þar. Svo hljóð-
ar gömul vísa:
Hér var miðum öllum á
ýsa, þorskur, flyðra,
hvar við iðinn afla stjá
öldukiðin hlóðu þá.
Þáttur sjómannskonunnar er oft stórlega
vanmetinn og spurning hvort ekki væri ástæða
til að helga sjómannskonum eins og einn dag
í árinu. Ég ímynda mér að það hafi verið sjó-
mannskona eða að minnsta kosti væntanleg
sjómannskona sem ort var um:
Til sjós og lands æ lífsins yndi lauguð
sértu
rúsínugraut og rjómatertu
ryð ég í mig, blessuð vertu.
Þú berð sem gull af bronsi af öllum
baugalínum;
eldgosið í augum þínum
umturnaði plönum mínum.
Forundraðist ég fegurð þína og féll í stafi,
líkt og ég væri lostinn rafi.
- Lægðir vaxa á Grænlandshafi.
Með besta móti bragðast mér nú blessað
tárið.
Laglega kveður liðna árið.
- löngu er gróið morgunsárið.
Það er með kvótakerfið eins og flest annað
sem mennirnir hafa skapað að á því má finna
bæði kosti og galla og endalaust hægt að deila
um hvort vegur þyngra. Eftirfarandi limra er
orðin nokkurra ára gömul og líklega hef ég
birt hana áður en – en, þetta gæti verið útsýn-
ið úr Ráðhúsi Reykjavíkurborgar:
Á Tjörninni er toppönd að róta
og tína þá mola sem fljóta
en vötnunum heima
nú verður að gleyma.
- hún er fiskönd sem fékk ekki kvóta.
Með þökk fyrir lesturinn og gleðilegan sjó-
mannadag.
Dagbjartur Dagbjartsson
Hrísum, 320 Reykholt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is