Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 12

RITSTJORNARGREIMAR
hafa margir orðið algjörlega ruglaðir og misst fótanna
í viðureign sinni við offituna.
Hins vegar eru rökin fyrir aðkomu heilbrigðis-
þjónustunnar að offituvandanum þau að ef ekki tekst
að hamla gegn henni mun sjúkleiki og vanheilsa sem
offita veldur vaxa hröðum skrefum og vandinn verða
enn stærri og illleysanlegri en ella.
Offitumeðferð er enn ekki mjög þróuð og mikil
vinna framundan á því sviði. Þekking fer þó hratt
vaxandi og framfara að vænta í náinni framtíð. Það
eru allmörg atriði sem menn telja sig þó vita að skipti
máli fyrir meðferð og uppbyggingu hennar. Almennt
er talið að atferlismeðferð sem nær til næringar, þjálf-
unar og hreyfingar og fleiri þátta sé nauðsynlegur
grundvöllur að megrunarmeðferð, hvaða aðrar leiðir
sem kunna að bætast þar við.
Offitumeðferð þarf að skoða sem langtímaverkefni
ef ekki ævilangt og skyndilausnir eru ekki vænlegar til
árangurs. Mikil hætta er á bakslagi í offitumeðferð.
Draga má úr þeirri hættu með stuðningi til langs tíma.
Atferlisbreytingar þurfa oftast langan tíma til að fest-
ast í sessi, oft er talað um tvö til þrjú ár í því samhengi.
Megrunarmeðferð sem byggir á þverfaglegri teym-
isvinnu er líklegri til árangurs en afmörkuð inngrip
sömu aðila. Meðferð í hópum skilar betri árangri en
einstaklingsmeðferð. Hópurinn getur veitt innbyrðis
aðhald og stuðning. Alvarlega offitu (BMI>35-40)
getur þurft að meðhöndla í sérstökum offituteymum
en vægari offitu ætti að meðhöndla „heima“.
Nauðsynlegt er að vinna með markmiðssetningu
sem ekki nær aðeins til þyngdartaps heldur jafnframt
til annars ávinnings af megruninni. Einnig þarf að
vera ljóst hverju þarf að fórna fyrir megrunina og
vera tilbúinn til að færa þá fórn. Markmið þurfa að
vera raunhæf og gera ráð fyrir tímabilum þar sem
lítið gerist og að bakslag geti komið (muni koma) og
hvernig verði tekið á því. Fæstir munu ná að komast
niður í reiknaða kjörþyngd. Verulegur heilsufarslegur
ávinningur er af hægfara þyngdartapi sem tekst að
varðveita. Þeim sem taka upp reglubundna hreyfingu
og þjálfun gengur betur að halda fengnum hlut en
hinum.
Viðurkennd megrunarlyf hafa engin áhrif án atferl-
isbreytinga. Þyngdartap vegna þeirra er tiltölulega
lítið en þau geta haft góð áhrif á fylgikvilla offitu, svo
sem sykursýki, blóðfitubrenglun og fleira.
Megrunarskurðaðgerðir, einkanlega hjáveituað-
gerð á maga og efri hlula mjógirnis, eru áhrifaríkasta
meðferð gegn svæsinni offitu (BMÍ>40) sem þekkt
er í dag. Þeir sem jafnframt aðgerð breyta sínum
lífsháttum til betri vegar geta vænst þess að missa 60-
80% af umframþyngd sinni í kjölfar aðgerðarinnar.
Langtímaárangur af aðgerðinni er betri en vitað er
um af annarri meðferð (1,8).
Offitumeðferð barna og unglinga þarf helst að
vera fjölskyldumeðferð. Bestur árangur næst þar
sem foreldrar ná sjálfir að breyta sínum lífsháttum
og grennast (eru oftast of þungir). Hæfileg markmið
offitumeðferðar hjá börnum og unglingum sem ekki
eru fullvaxin eru oftast að hætta að þyngjast á meðan
þau „vaxa upp í þyngdina" (9).
Nauðsynlegt er að heilsugæslan komi í auknum
mæli að skipulagðri offitugreiningu og meðferð. Það
þyrfti að verða föst regla að reikna þyngdarstuðul
allra sem þangað leita á sama hátt og blóðþrýstingur
er mældur og skráður. Þannig mætti grípa fljótt inn ef
í óefni stefnir. Meðferð þarf að leggja upp sem sam-
vinnuverkefni margra aðila á svæðinu, svo sem skóla,
íþróttafélaga, líkamsræktarstöðva, bæjaryfirvalda auk
heilbrigðisstarfsfólks. Þekkingu heilbrigðisstarfsfólks
í næringarfræðum þarf að auka verulega og að fjölga
næringarfræðingum/ráðgjöfum. Hlutur sálfræðimeð-
ferðar við offitu þarf að aukast. Þar er einkum horft
til hugrænnar atferlismeðferðar sem ætla má að
gagnist ekki aðeins til að bæta andlega líðan heldur
sérstaklega við að hindra bakslag í nreðferðinni. Efla
þarf og fjölga meðferðartilboðum offituteyma og
koma á skipulögðu samstarfi við heilsugæslu. Mikil
þörf er á að efla rannsóknir á offitu, bæði faralds-
fræðirannsóknir og rannsóknir sem miða að því að
bæta meðferð.
Það á að vera hægt að snúa offituþróuninni við.
Takist það er mikilli heilsuvá afstýrt. Þetta þyrfti að
vera eitt af forgangsverkefnum samfélagsins.
Heimildir
1. National Health & Medical Research Council, Ástralíu.
Clinical Practice Guidlines for the Management of Overweight
and Obesity in Adults. Sept. 2003.
2. Þorgeirsdóttir H, Steingrímsdóttir L, Ólafsson Ö, Guðnason
V. Þróun ofþyngdar og offitu meðal 45-64 ára Reykvíkinga á
árunum 1975-1994. Læknablaðið 2001; 87: 699-704.
3. Briem B. Hæð og þyngd 9 ára skólabarna í Reykjavík 1919-
1998. Reykjavík: Háskóli íslands 1999.
4. Jóhannsson E, og samverkamenn. Holdafar, líkamsástand,
hreyfimynstur og lifnaðarhættir 9 ára barna í Reykjavík haustið
2002. Rannsóknastofnun Kennaraháskóla íslands, apríl 2003.
5. Steingrímsdóttir L, og samverkamenn. Könnun á matar-
æði Islendinga 2002. Rannsóknir Manneldisráðs íslands v.
Lýðheilsustöð 2003.
6. Guðmundsdóttir SL, Óskarsdóttir D, Franzson L, Indriðason
ÓS, Sigurðsson G. Samband líkamlegrar þjálfunar við þyngd-
arstuðul, fitumassa og gripstyrk í íslensku þýði. Læknablaðið
2004; 90: 479-86.
7. Saris WHM, Blair SN, van Baak MA, Eaton SB, Davies PS,
Di Pietro L, et al. How much physical activity is enough to
prevent unhealthy weight gain. Outcome of the IASO lst
Stock Conference and consensus statement. Obes Rev 2003; 4:
101-14.
8. Gíslason HG, Leifsson BG. Aðgerðir vegna alvarlegrar offitu.
Læknaneminn 2004; 32-36.
9. Klínískar leiðbeiningar um offitu barna. Landlæknir; 2004.
540 Læknablaðið 2004/90