Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 49

UMRÆÐA & FRÉTTIR / VÍSINDARANNSÓKNIR
Sprenging í íslensku vísindasamfélagi
- Rætt við Hans Kristján Guðmundsson forstöðumann Rannís
í undanförnum Læknablöðum höfum við reynt að
ná utan um þær breytingar sem orðið hafa á sviði
íslenskra rannsókna í læknisfræði og lífvísindum. Þær
eru ekki litlar og kannski segir súlurit sem finna má
í hagtölum frá Rannsóknamiðstöð íslands (Rannís)
þá sögu í hnotskurn. Samkvæmt því hefur hlutur rann-
sókna á sviði heilbrigðismála vaxið úr því að taka til
sín 3-4% alls fjár sem varið var til rannsókna og þró-
unar hér á landi árið 1977 í hartnær 40% árið 2001.
Megnið af þessum vexti hefur átt sér stað á undan-
förnum níu árum því árið 1995 var hlutfall rannsókna
í heilbrigðismálum enn innan við 10 af hundraði.
Hans Kristján Guðmundsson forstöðumaður
Rannís líkir þessu við sprengingu. Hann er tiltölulega
nýtekinn við starfi sínu eftir að hafa starfað í útlönd-
um á árunum 1992-2003. „Mér fannst ég upplifa
sprengingu í íslensku vísindasamfélagi þegar ég kom
til baka. Fyrir henni eru ýmsar ástæður og ekki síst
sú að við höfum fengið aðgang að erlendu fjármagni
gegnum aðild okkar að Evrópska efnahagssvæðinu.
Við höfum eignast mikið af hæfum vísindamönnum
og getum boðið fram spennandi og góð verkefni.
Við eigum auðvelt með að fá erlendar stofnanir og
fyrirtæki til samstarfs um þessi verkefni. Þess vegna
stöndum við okkur vel í því að afla styrkja til vísinda-
rannsókna, raunar betur en gengur og gerist í öðrum
EES-ríkjum,“ segir hann.
Stjórnkerfi vísindanna breytist
Hans Kristján fer fyrir Rannsóknamiðstöð íslands
sem er miðstöð hins opinbera stjórnkerfis rannsókna
og þróunar og heldur meðal annars utan um sjóði
ríkisins til stuðnings við rannsóknir og vísindi. Það er
þó ekki nema lítill hluti af fjárframlögum ríkisins sem
rennur um þessa smkeppnissjóði hjá Rannís.
„Um þessar mundir verja Islendingar um það
bil þremur af hundraði þjóðarframleiðslunnar til
rannsókna og þróunar. Þar af er framlag ríkisins
um þriðjungur en af því fé fá stofnanir ríkisins um
90% til sín beint af fjárlögum. Þar á ég við Háskóla
íslands, rannsóknarstofnanir atvinnuveganna og
aðrar opinberar vísindastofnanir. Aðeins um tíundi
hluti hins opinbera stuðnings er í formi úthlutana úr
samkeppnissjóðum. Framlög íslendinga í hlutfalli við
þjóðarframleiðslu skipa þeim í fremstu röð þjóða eins
og meðal annars má sjá af því að Evrópusambandið
hefur sett sér það markmið fyrir árið 2010 að verða
sem heild komið á sama stað og við erum á núna.“
Rannís sinnir margþættu og mikilvægu hlutverki
á sviði alþjóðasamstarfs, greiningar og kynningar en
það eru þó þessir samkeppnissjóðir sem Hans minnist
Hans Kristján Guðmunds-
son forstöðumaður Rann-
sóknamiðstöðvar fslands,
Rannís.
á sem flestir sjá fyrir sér þegar Rannís ber á góma. A
þeim hafa orðið töluverðar breytingar í tímans rás og
sú síðasta varð snemma árs í fyrra þegar samþykkt
voru ný lög um stjórnkerfi vísinda og tækniþróunar
sem meðal annars skilgreina hlutverk stofnunarinnar.
„Þá var Rannsóknaráð Islands lagt niður, Rann-
sóknamiðstöð íslands stofnuð og nýtt stefnumark-
andi ráð, Vísinda- og tækniráð, sett á fót. Rannsókna-
miðstöðin starfrækir samkeppnissjóðina en yfir þeim
eru sjálfstæðar stjórnir. Aður voru starfræktir tveir
sjóðir, Vísindasjóður sem styrkti fyrst og fremst
grunnrannsóknir og Tæknisjóður sem styrkti frekar
hagnýtar rannsóknir, en þeir voru sameinaðir í Rann-
sóknasjóð sem gegnir báðum hlutverkunum og hefur
á þessu ári jafnmikið fé til ráðstöfunar og hinir tveir
til samans, 400 milljónir króna.
Ríkisstjórnin hét því að tvöfalda í áföngum fram-
lag sitt til samkeppnissjóðanna á kjörtímabilinu og
við það hefur verið staðið á þann hátt að nýr sjóður,
Tækniþróunarsjóður, sem stofnaður var með fyrr-
greindum lögum og er á ábyrgð iðnaðarráðherra hef-
ur fengið 200 milljónir króna til ráðstöfunar á þessu
ári. Honum er ætlað að brúa bilið á milli rannsókna
og fjárfestinga í nýsköpun í atvinnulífinu. Við þetla
má bæta nýjum sjóði eða markáætlun sem komið
var á fót af sjávarútvegsráðherra og styður aukna
verðmætasköpun í sjávarútvegi, AVS, en þar eru uni
150-200 milljónir króna til ráðstöfunar í ár. Fimm ára
markáætlun um umhverfisrannsóknir og upplýsinga-
tækni er nú að Ijúka og í undirbúningi er að skilgreina
svið fyrir nýja markáætlun. Loks ber að nefna fleiri
sjóði sem eru flestir lengra inni á markaðshliðinni."
Gæðamat á umsóknum
Hans segir að almennt hafi menn mikla trú á því að Þröstur
samkeppnissjóðir skili árangri í því að efla vísinda- Haraldsson
Læknablaðið 2004/90 577