Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / SALÍLYFJAOFNÆMI
Meingerð og greiningarleiðir
salílyfjaofnæmis og -óþols
Kristján
Dereksson'
LÆKNANEMI
Björn Rúnar
Lúðvíksson2
SÉRFRÆÐINGUR í ALMENNRI
LYFLÆKNISFRÆÐI OG
KLÍNÍSKRI ÓNÆMISFRÆÐI
'Læknadeild Háskóla
íslands, 2Rannsóknastofnun,
ónæmisfræðideild. Landspítala
Hringbraut.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Björn Rúnar Lúðvíksson,
rannsóknastofnun,
ónæmisfræðideild,
Landspítala Hringbraut, 101
Reykjavík. Sími: 5435800.
bjornlud@landspitali. is
Lvkilorö: salílyfjaofnœmi,
lyfjaóþol, asmi, ofsakláði,
greining lyfjaofnœmis.
Ágrip
Pekking á hliðarverkunum lyfja er stór þáttur í
nútíma læknisfræði en talið er að um 25% allra
hliðarverkana stafi af ræsingu ónæmiskerfisins. Ólíkt
flestum öðrum hliðarverkunum eru ónæmisviðbrögð
við lyfjum iðulega ófyrirséð og að litlu eða engu leyti
tengd skammti lyfsins. Slík ræsing er ekki einungis
háð gerð lyfsins heldur líka ýmsum umhverfisþáttum
og erfðauppbyggingu einstaklingsins.
Ofnæmi er samkvæmt venju skipt í fjóra megin-
flokka Gell og Coombs. Slíkt ofnæmi byggir oftast á
sértækri virkjun vissra frunma gegnum mótefnavið-
taka á yfirborði frumnanna en að auki getur ónæmis-
kerfið ræsts ósértækt framhjá mótefnaviðtökum
gegnum lyfhrif eða eftir óþekklum leiðum. Salílyf
(Non-steroidal anti inflammatory drugs, bólgu-
eyðandi gigtarlyf) geta valdið ofnæmiseinkennum
bæði með sértækum og ósértækum hætti. Vegna
umfangsmikillar notkunar og notagildis salílyfja í
læknisfræði er því oft um mikið og erfitt vandamál
að ræða.
I þessari grein er fjallað ítarlega um orsakir og
meingerð hinna mismunandi sjúkdómsmynda sem
hljótast af slíkum ónæmisviðbrögðum. Einnig er
sérstaklega fjallað um helstu ástæður fyrir því að
sumir einstaklingar með asma geta fengið alvarlega,
tímabundna versnun á sínum sjúkdómi eftir töku
salflyfja. Að endingu er gerð grein fyrir aðferðum
sem í boði eru til greiningar salflyfjaofnæmis.
Inngangur
Hliðarverkanir af völdum lyfja eru almennt taldar
vera mjög algengar, til dæmis sýndi rannsókn frá
árinu 2003 tíðni hliðarverkana vegna lyfja vera 25%
utan spítala (1). Talið er að um 25% hliðarverkana
stafi af óæskilegri ræsingu einhverra af bólguferlum
ónæmiskerfisins en einungis hluti þessara ferla
geta með réttu kallast lyfjaofnæmi (2). Nákvæma
tíðni ofnæmisviðbragða er erfitt að meta þar
sem tilkynningar um slíkt hafa verið gloppóttar
gegnum árin. Algengasta form lyfjaofnæmis eru
húðútbrot og bandarísk rannsókn sýndi að 2,2%
legudeildarsjúklinga á árunum 1975-82 höfðu fengið
ofnæmisútbrot sem hægt var að tengja lyfjagjöf
(3). Af þeim hóp höfðu um 5% einnig verið greind
með ofsakláða (urticaria).
Ólíkt llestum öðrum hliðarverkunum eru ónæm-
ENGLISH SUMMARY
Dereksson K, Lúövíksson BR
The diagnosis and mechanisms of nonsteroidal
anti-inflammatory drug allergy and intolerance
Læknablaöiö 2004; 90: 545-51
The knowledge of drug side-effects is an important part
of modern medicine and it is thought that about 25% of
all side effects are based on activation of the immune
system. Unlike most other side effects, immune responses
to drugs are usually unforeseen and minimally or not at all
related to their dosage. Such activation is not only based
on the pharmacological character of the drug but also
various environmental factors and the individual’s genetic
makeup.
Allergy is traditionally categorized into the four groups
of Gell and Coombs. Such allergy is usually based upon
specific activation of certain cells through antibody
receptors on the cell-surface but the immune system can
also be activated unspecifically, irrespective of antibody
receptors, through pharmacological actions or by unknown
mechanisms. Non-steroidal anti inflammatory drugs
(NSAIDs) can cause allergic reactions either directly or
indirectly. Because of the extensive usage and usefulness
of NSAIDs in medicine, these allergic side effects cause a
large and difficult problem within the health system.
This article discusses in depth the causes and pathology
of the different disease forms caused by immune reactions
to NSAIDs, with emphasis on describing why some people
with asthma may feel a serious, temporary worsening of
the disease after ingestion of NSAIDs. Finally, diagnostic
approaches to NSAID allergies are discussed.
Keywords: NSAID intolerance, pseudoallergy, asthma,
urticaria, diagnosis ofdrug allergy.
Correspondence: Björn Rúnar Lúðvíksson,
bjornlud@landspitali.is
isviðbrögð við lyfjum iðulega óíyrirséð og að litlu
eða engu leyti tengd skammti lyfsins. Slíkar hliðar-
verkanir koma ekki alltaf fyrir í lyfjaprófunum held-
ur einungis eftir að lyf eru komin á markað. Hliðar-
verkanirnar virðast ekki einungis háðar gerð lyfsins,
heldur ráða þar umhverfisþættir og erfðauppbygg-
ing einstaklingsins einnig nokkru (4).
Óæskileg ónæmisviðbrögð af völdum lyfja má
greina í þrjá megin flokka: sértækt ofnæmi, ósér-
tæka ræsingu á ónæmiskerfinu (óþol, gerviofnæmi,
pseudoallergy) og sjálfsofnæmi af völdum lyfja. í
þessari grein verður fjallað um fyrstu tvo flokkana.
Læknablaðið 2004/90 545