Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 26

FRÆÐIGREINAR / ALGENGI GEÐRASKANA
geðraskana í samfélaginu hefur til skamms tíma
verið talið áfátt og því ekki að undra að læknar hafi
tekið við sér og reynt að bæta úr (6). Sumir hafa
viljað tengja vaxandi lyfjasölu auknu álagi, hraða og
streitu í nútíma samfélagi. Aukið álag hafi hugsan-
lega leitt til að fleiri þjáist af geðröskunum, einkum
þunglyndi og kvíða, og stoðkerfisröskunum. En
nokkuð hefur skort á að tiltæk gögn væru notuð til
að styðjast við eða að aflað væri nýrra gagna til að
sýna hvort breytingar hafi orðið á tíðni þessara sjúk-
dóma. Þrátt fyrir þær þjóðfélagsbreytingar sem hafa
orðið á síðustu 20-30 árum eru engin gögn til sem
gefa til kynna hvort álag og streita fólks eru meiri
eða minni nú en áður. Lífsgildakannanir Hagvangs
frá 1984 og Félagsvísindastofnunar frá 1990 benda
ekki til að breytingar hafi orðið á ánægju fólks með
lífið, vinnu, sjálfstæði í vinnu, fjölskyldu eða fjárhag
(7). Lífsgildakönnun Félagsvísindastofnunar frá 1999
bendir ekki heldur til að breytingar hafi orðið (8).
Hins vegar sýna opinber gögn að sala áfengis á mann
hefur aukist um 50% á síðan 1980 (9)
Upp úr miðri síðustu öld var lífsalgengi (lifetime
prevalence) geðraskana hjá sextugu fólki, 30,9%
(10). Þrjátíu árum síðar var lífsalgengið áætlað 57,8%
(10). Þessi hækkun skýrðist af rúmlega tvöföldun
lífsalgengis kvíðaraskana og rúmlega fjórföldun geð-
raskana vegna misnotkunar áfengis. Aukning þessi
skýrist að einhverju leyti af nákvæmari aðferð sem
notuðu var við síðari rannsóknina. Hún leiddi til
þess að fleiri vægari kvíðaraskanir fundust. Algengi
þunglyndis var svipað í þessum tveimur rannsóknum
(10). Samkvæmt síðari rannsókninni var mánaðaral-
gengi geðraskana hjá 55-57 ára fólki 16,4% (11).
Stuttu fyrir síðarnefndu rannsóknina, árið 1984, var
gerð skimleit að geðröskunum hjá fóki á aldrinum
20-59 ára með GHQ-30 (12). Samkvæmt skimleitinni
vorul6,l% fólks líklega með geðraskanir auk 2,2 %
sem höfðu einkenni um áfengismisnotkun, en náðu
ekki greiningarmörkum samkvæmt GHQ-30. Voru
þessar niðurstöður svipaðar og fundust árið 1974
(13) við skimleit með Cornell Medical Index Health
Questionnaire (CMI), M-R hlutanum sem varðar
geðheilsu (14). A svipuðum tíma og skimleitin var
gerð 1984 fór fram rannsókn á ávísunum á geðlyf í
Reykjavík (15).
Til þess að leita svara við spurningunum um hvort
algengi geðraskana hafi breyst á síðustu 20 árum og
það hafi leitt til meiri notkunar geðdeyfðarlyfja var
í ársbyrjun 2002 gerð skimleit með GHQ-12 sem
er stysta útgáfan af General Health Questionnaire
(16), til samanburðar við fyrri skimleit. Um svipað
leyti svaraði heilbrigðisráðherra fyrirspurn á alþingi
um ávísanir á geðlyf (17). Verða þau gögn sem svarið
byggði á notuð til að sjá hvaða breytingar hafa orðið
í ávísunum á geðlyf frá 1984 til sjúklinga utan sjúkra-
stofnana.
Gögn og aðferðir
Skimun: GHQ (General Health Questionnaire (16))
hefur verið notað um víða veröld til að skima fyrir
geðröskunum á síðustu 30 árum. Gerðar hafa verið
mislangar útgáfur af prófinu. Upphaflega var það
með 60 spurningum, en síðar hafa verið gerðar styttri
útgáfur þar sem spurningum hefur verið fækkað í
36, 30, 28 og 12 sem hafa haft svipaða próffræðilega
eiginleika. GHQ-30 sem notað var hér á landi 1984
hefur allar spurningarnar sem eru í GHQ-12, sem
mest hefur verið notað á seinni árum og var notað
hér 2002. A árinu 1984 var sendur spurningalisti
til slembiúrtaks fólks á aldrinum 20-59 ára til að
rannsaka áfengisneyslu og hugsanlegar geðraskanir.
Spurningar voru bæði úr CMI (13) til að hafa
samanburð við 1974 og úr nýrra skimprófi GHQ-30
(16). Hér verður aðeins fjallað um niðurstöður úr
GHQ-30 og skimprófi fyrir áfengismisnotkun, sem
var hannað 1974 (13). Svör fengust frá 2513, 1198
körlum og 1315 konum, eða 60% úrtaksins.
I ársbyrjun 2002 gerði Gallup könnun sem byggði
á 2000 manna slembiúrtaki fólks á aldrinum 20-75 ára
og lagði fyrir GHQ-12 (18). Þátttakendur voru einnig
spurðir hvort læknar hefðu sagt því að það væri með
kvíða- eða þunglyndisröskun og hvort þeir hefðu
notað geðlyf á næstliðnu ári. Loks voru spurningar
sem gátu benti til áfengismisnotkunar. Svör fengust
aðeins frá 1062 einstaklingum, rúmlega 50%. í þessari
grein verða einungis notuð svör frá fólki á aldrinum
20-59 ára til samanburðar við fyrri rannsókn, samtals
804 svör frá 382 körlum og 422 konum.
Til að ákvarða hverjir væru með hugsanlegar
geðraskanir voru notuð sömu greiningarmörk fyrir
GHQ-30 og höfundur prófsins gerði, 4/3, það er þeir
sem svöruðu fjórum eða fleiri spumingum játandi,
og mörkin 3/2 (þrjú eða fleiri já) sem reyndust hafa
meira næmi hér á landi en 4/3 og sömu sértækni (19).
Ekki hefur verið gerð sams konar próffræðileg athug-
un á GHQ-12 hér á landi. Fyrir GHQ-12 völdum við
greiningarmörkin 3/2 sem fengin eru sem meðaltal
í rannsókn á vegum Alþjóða heilbrigðismálastofn-
unarinnar (WHO) í 15 borgum (18). Þessi greining-
armörk eru notuð til samanburðar við gildin sem
fengust við mörkin 4/3 með GHQ-30, og mörkin 2/1 í
GHQ-12, til samanburðar við gildin sem fengust með
mörkunum 3/2 með GHQ-30. Skimprófið sem notað
var 1984 til að finna hugsanlega áfengismisnotendur
hefur næmi og sértækni urn 85%. í könnuninni 2002
var skimað fyrir hugsanlegri áfengismisnotkun með
spurningu um hvort áfengisnotkun væri vandamál
að mati fjölskyldu, vina, vinnuveitanda eða að eigin
áliti. Slíkar spurningar voru í skimprófinu sem notað
var 1984 og höfðu mikla fylgni við önnur einkenni um
misnotkun (20).
Lyfjaávísanir: Skráðir voru allir lyfseðlar með geð-
lyfjum frá apótekunum í Reykjavík, sem Sjúkrasam-
554 Læknablaðið 2004/90