Læknablaðið - 15.07.2005, Blaðsíða 7

RITSTJORNARGREIIUAR
Offíta og geðheilsa
Þjóðin þyngist eins og lýst er í rannsókn byggðri
á gögnum Hjartaverndar frá 2001 (1) þar sem
skoðaðir voru aldurshóparnir 45-54 ára og 55-64
ára fyrir árin 1975 og 1994. Hlutfall of feitra karla
fór úr 10-11% í 19-26% eftir aldurshópi. Hlutfall
of feitra kvenna fór úr 9-11% í 15-25% eftir ald-
urshópum. Meðalþyngd 45-54 ára karla fór úr 81,2
kg í 87,6 kg og meðalþyngd 45-54 ára kvenna fór úr
66,7 kg í 73,4 kg á þessum 20 árum. Líkamleg áhrif
offitu eru margvísleg, á hjarta og æðakerfi, stoð-
kerfi, meltingarveg - gallblöðru, innkirtla og hor-
mónastarfsemi, húð, krabbamein, kynlíf og svefn.
Félagslegu áhrifin eru ekki síður mikilvæg og má
nefna afleiðingar vegna minni getu til þátttöku í
margs konar athöfnum, bæði í leik og starfi. Þá er
ekki síður mikilvægt að átta sig á óþægindum af
völdum þess að föt, húsgögn, farartæki og tæki til
lækningarannsókna með meiru eru ekki sniðin að
þörfum feits fólks, einkum ekki þeirra sem glíma
við verulega offitu. Og of feitir einstaklingar mæta
neikvæðu viðhorfi frá samferðamönnum, bæði á
vinnustað og víðar. Gildir þetta einnig fyrir börn
sem líta þau offeitu fremur hornauga (2).
í samræmi við vaxandi offitu eru mjög margir
óánægðir með eigið holdafar. Sambandið er þó
flókið og ekki bein tengsl nema hjá þeim sem búa
við sjúklega offitu (3). Offitan er í þeirra huga
með verstu hugsanlegu fötlunum og vilja margir
mikið til vinna að losna undan þeirri áþján (4).
Óþægilegar hugsanir tengjast vandanum náið,
þannig telja 25% kennara sem þátt tóku í heilsu-
farsathugun sig hugsa of mikið um mat og 17%
glímdu oft eða alltaf við samviskubit vegna ofáts
(5). Sambærileg athugun á hjúkrunarfræðingum
sýndi að 20% hjúkrunarfræðinga töldu sig alltof
þunga en tæpur helmingur þeirra var oft eða allt-
af með samviskubit vegna ofáts (6). Þegar þessi
gögn eru skoðuð með gögnum um flugfreyjur (7)
má sjá að meðal þeirra sem eru oft eða alltaf með
samviskubit vegna ofáts er líkamsþyngdarstuðull
yfir 30.
Byggt á staðreyndum eins og þessum álykta
leikir og lærðir oft án frekari skoðunar að offita sé
annaðhvort orsök eða afleiðing slæmrar geðheilsu.
Þetta krefst hins vegar nákvæmrar skoðunar. Nýleg
yfirlitsgrein í Psychiatric Clinics of North America
fjallaði ítarlega um þessi vensl (2). Þar er bent á að
of feitir karlar séu ekki líklegri til að þjást af þung-
lyndi en aðrir karlar, en hins vegar séu of feitar
konur líklegri en kynsystur þeirra til að glíma við
þunglyndi. Þá er og nokkurt samband milli offitu
í æsku og þunglyndis. Mjög feitir með líkams-
þyngdarstuðul yfir 40 eru líklegri en aðrir til vera
þunglyndir. Einstaklingar með geðhvarfasjúkdóm
(manio-depressive) eru að jafnaði þyngri en aðrir
og sama gildir um geðklofasjúklinga. Sjúklingar
með lotugræðgi og átröskun eru sér hópur þar sem
veikindi snúast í raun um líkamsímynd og stjórn
á matarlyst, mataræði og hegðun svo að holdafar
verður hluti sjúkdómsmyndarinnar.
í bráðafasa geðsjúkdóma missa sjúklingar iðu-
lega matarlyst eða, sjaldnar, fá aukna lyst. Við með-
ferð breytist matarlyst og nálgast fyrra jafnvægi,
en oft áður en sjúklingurinn er kominn með fulla
líkamlega virkni, og ferli sem þetta getur stuðlað
að offitu.
Þunglyndislyf hafa mörg hver veruleg áhrif á
matarlyst. I ljósi þess að þau eru meðal mest not-
uðu lyfja þá er það skylda hvers læknis að velja
þau handa sínum sjúklingum í samræmi við hvað
hentar best bæði með tilliti til geðsjúkdóms og
annars heilsufars og fylgjast með áhrifum með-
ferðar á holdafar sjúklings. Það sama má segja
um geðrofslyf (neuroleptica), en notkun þeirra
er mun minni en þunglyndislyfjanna. Samkvæmt
Galluprannsókn sem gerð var fyrir áfengis- og
vímuvarnaráð árið 2001 reyndist miðgildi þyngdar
kvenna 67 kg en karla 84 kg. Ekki var marktækur
munur á geðlyfjanotkun þeirra sem voru undir og
yfir þessum miðgildum í þyngd. Fleiri sem voru yfir
miðgildinu töldu líkamlega heilsu sína verri.
Það er mikilvægt að skima þá sem glíma við of-
fitu fyrir geðröskunum, sérstaklega ef hún er mjög
mikil. Einnig þarf að fylgjast með því að þeir sem
fá geðmeðferð missi ekki tökin á holdafari sínu í
tengslum við meðferðina eða sjúkdóminn.
Loks er rétt að undirstrika að geðmeðferð er
mikilvæg fyrir þá sem glíma við offitu. Meðferðin
er ætluð til þess að of feitir nái tökum á atferli
og hegðun í tengslum við mat. Þetta er verkefni
sem þarf að ná til heimila, skóla, vinnustaða og
frístundaiðkunar, þannig að þjóðin nái að temja
sér hóflega neyslu matar í samræmi við orkuþörf
hvers og eins.
Kristinn
Tómasson
Heimildir
1. Þorgeirsdóttir H, Stein-
grímsdóttir L, Ólafsson
Ö, Guðnason V. Þróun
ofþyngdar og offitu meðal
45-64 ára Reykvíkinga á
árunum 1975-1994. Lækna-
blaðið 2001; 87: 699-704.
2. Berkowitz RI, Fabricatore
AN. Obesity, psychiatric
status, and psychiatric
medications. Psychiatr
Clin N Am 28 2005; 28:
39-54.
3. Sarwer DB, Thompson
JK, Cash TF. Body image
and obesity in adulthood.
Psychiatr Clin N Am 2005;
28: 69-87.
4. Rand CS, Macgregor AM.
Successful weight loss
following obesity surgery
and the perceived liability
of morbid obesity. Int J
Obes 1991; 15: 577-9.
5. Sveinsdóttir H, Gunnars-
dóttir HK, Friðriksdóttir
H. Heilsufar, líðan og
vinnuumhverfi kennara.
Rannsóknarstofnun í
hjúkrunarfræði og Vinnu-
eftirlitið. Reykjavík 2003.
6. Sveinsdóttir H, Gunnars-
dóttir HK, Friðriksdóttir
H. Könnun á heilsufari,
líðan og vinnuumhverfi
hjúkrunarfræðinga.
Rannsóknarstofnnun í
hjúkrunarfræði og Vinnu-
eftirlitið. Reykjavík 2003.
7. Sveinsdóttir H, Gunnars-
dóttir HK, Friðriksdóttir
H. Heilsufar og líðan
flugfreyja. Rannsóknar-
stofnun í hjúkrunarfræði.
Reykjavík 2003.
Höfundur er yfirlæknir
Vinnueftirlitsins.
Læknablaðið 2005/91 575