Læknablaðið - 15.07.2005, Blaðsíða 55

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 178
Blindar rannsóknir
Blind investigation
Fyrirspurn barst úr lyfjafyrirtæki um hvaða heiti
ætti að nota á rannsókn sem lýst er þannig á ensku
að hún sé „double blind, double durnmy". Af því
tilefni var flett upp skilgreiningum þessara fyrir-
bæra. Læknisfræðiorðabók Dorlands frá árinu
2000 kom þar að mestu gagni.
Rannsókn eða meðferðartilraun, sem lýst er á
ensku með lýsingarorðinu „blind“, fer þannig fram
að sjúklingar, meðferðaraðilar eða þeir sem stýra
rannsókninni og leggja mat á niðurstöður, vita ekki
hvaða meðferð hver einstakur sjúklingur fær. Vel
þekkt er í klínískum prófunum að double blind
merkir að hvorki sjúklingar né læknar vita hver fær
lyf og hver fær lyfleysu. Single blind merkir að að-
eins einn af hópunum er án slíkrar vitneskju, oftast
sjúklingarnir, en triple blind merkir að allir fyrr-
nefndir hópar eru án vitneskju um útdeilingu með-
ferðar. Á íslensku er komin á hefð fyrir því að tala
um einblindar. tvíblindar og þríblindar rannsóknir
eða prófanir. Reyndar hefur einnig verið talað um
„blindaðar" rannsóknir, en það finnst undirrituðum
síðra.
Enska orðið duniniy hefur margar merkingar.
Pær sem hér eiga helst við eru brúða, eftirlíking,
leppur og snuð. Sértæka merkingin í þessu samhengi
er þó lyfleysa, efni sem notað er til samanburðar við
lyfjaprófun og hefur ekki lyfjaverkun. Gamla latn-
eska heitið er plaeebo, en þess ber að geta að það
heiti var upphaflega notað um ýmis óvirk lyfjaefni,
sem gefin voru tilteknum sjúklingum í stað lyfja, til
þess að hafa sálræn áhrif á einkenni, en ekki bein
líkamleg áhrif á sjúkdóm.
Að þessu sögðu má lýsa double blind, double
dummy rannsókn þannig að um sé að ræða tvíblinda
rannsókn með tveimur lyfleysum.
Roði, roðnun
Frá starfsmanni annars lyfjafyrirtækis barst fyrir-
spurn sem varðaði aukaverkunina flushing sem
oft kemur fyrir í lyfjatextum. Undirritaður lýsti því
samviskusamlega að til væru nafnorðið flush, roði,
sögnin flush, að roðna, og svo þetta orð flushing.
sem oft væri notað til að lýsa atburði eða ferli,
roðnun. Rétt er að geta þess að íðorðasafn lækna
birtir enska nafnorðið flush og tilgreinir þrjár
mismunandi þýðingar 1. kinnroði. 2. hitasteypa. 3.
andlitsroði. Inn í umræðuna skutust einnig nafn-
orðið blush, sem íðorðasafnið tilgreinir sem jafn-
gilt samheiti, og gríska nafnorðið erythema, sem
íðorðasafn lækna nefnir hörundsroða, roðaþot.
Tiltækar læknisfræðiorðabækur gefa þeim þó ekki
neina aðra merkingu en nafnorðinu flush.
Lupus pernio
Björn Guðbjörnsson, læknir á lyflækningadeild
Landspítala, sendi fyrirspurn um íslenskt heiti á
lupus pernio. Samkvæmt læknisfræðiorðabókum.
og þeim upplýsingum sem Björn lét fylgja, er um
að ræða húðsjúkdóm sem fylgir langvinnu formi
af sarklíki, sarcoidosis. Húðsjúkdómurinn kemur
fram sem þéttar eða harðar skellur, plaques, í and-
liti, einkum á nefi, nasavængjum, kinnum, vörum og
eyrum. Pessar breytingar geta einnig teygt sig upp
eftir slímhúð nefsins. Meingerðinni í skellunum var
fyrst lýst árið 1892 og einkennist hún af hnúðabólgu
(granulomatous inflammation) með uppsöfnun á
þekjulíkum frumum (epithelioid cells).
Orðfræðilegur uppruni þessa samsetta heitis
verður ekki til mikils gagns. Latneska nafnorðið
lupus táknar úlfur og heitið pernio var notað um
kuldabólgu, pcrniosis eða chilblain. Samsetningin
lupus pernio finnst ekki í Iðorðasafni lækna og eftir
nokkrar tölvuskeytasendingar fram og til baka kom
okkur Birni saman um að einfaldast væri að nefna
meinsemdirnar sarklíkisskellur. Það má stytta í
sarkskellur í réttu samhengi og þegar víst er hvað
við er átt.
Keratosis pilaris
Michael Clausen, barnalæknir, vakti máls á því að
íðorðasafn lækna geymir ekki heiti á keratosis pil-
aris. Heimildir fjalla um þetta fyrirbæri sem ástand
(condition) fremur en sjúkdóm. Breytingarnar
koma einkum fram í húð á upphandleggjum,
þjóhnöppum og lærum hjá unglingum, en einnig
geta þær fundist í kinnum hjá ungbörnum. Húðin
verður hrjúf og með grófri áferð, sem oft er líkt við
sandpappír, en kláði eða roði eru sjaldnast vanda-
mál. Ástæður eru að mestu ókunnar og oft lagast
þetta eða hverfur með árunum. í sumum tilvikum
er ástandið þó ættgengt og í sumum tilvikum teng-
ist það ofnæmishneigð.
Heitið keratosis vísar í ofhyrningu, þykknun á
hyrnilagi húðarinnar, og pilaris vísar í hár. í þessu
tilviki er ofhyrningin bundin við hársekki húðar-
innar, eða op þeirra, og þar myndast svonefndir
hyrnitappar, sem skaga út úr yfirborði húðarinnar
og gefa fyrrnefnda sandpappírsáferð.
Michael lagði til að keratosis pilaris nefndist
hnökrahúö. Það er í sjálfu sér ágætt, almennt heiti,
en undirrituðum finnst þó vanta þá vísun sem latn-
eska heitið gefur. Búa má til nákvæmari heiti, svo
sem hárhnökrahúð eða hyrnihnökrahúð, en vera
má að þau séu of löng. Gaman væri að heyra frá
húðsjúkdómalæknum og öðrum sem telja sig málið
varða.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2005/91 623