Læknablaðið - 15.07.2005, Blaðsíða 8

RITSTJÓRIUARGREINAR
Næsti heimsfaraldur inflúensu
Haraldur Briem
Höfundur er sóttvarnalæknir.
Á hverjum vetri gengur inflúensa, oftast af A
stofni, yfir þjóðina og veldur veikindum, fjar-
vistum frá vinnustöðum og jafnvel nokkrum um-
framdauða (fjöldi látinna umfram það sem búist er
við) sem oftast vekur litla athygli þar sem gamalt
og veikburða fólk á yfirleill í hlut. Óvenju margar
dánartilkynningar sem fylgdu í kjölfar inflúens-
unnar í byrjun árs 2005 vöktu þó nokkra athygli.
Ef skoðaðar eru dánartölur Þjóðskrárinnar kemur
í ljós að umframdauði á tímabilinu 6.-12. febrúar
2005 nam um 40-50 tilfellum en slíkt er þó ekki
óvenjulegt á vetrartímum hér á landi. Rannsókna
er þörf á hlut inflúensunnar í aukinni dánartíðni en
erlendar rannsóknir benda til þess að við megum
búast við umframdauða af völdum inflúensu sem
nemur um 30-50 tilfellum á ári (1) þrátt fyrir hvatn-
ingu til árlegrar inflúensubólusetningar fyrir alla
sem eru eldri en 60 ára og þá sem eru í sérstakri
áhættu (2) og að til eru sértæk inflúensulyf sem
stytt geta veikindatímann og hugsanlega dregið úr
dánartíðninni.
Þessar árlegu inflúensur sem ganga yfir allan
heiminn eru gárurnar sem eftir lifa af stóru bylgj-
unum af völdum nýrra inflúensustofna A. Spænska
veikin sem gekk yfir heiminn var af völdum
inflúensu A (HINl). Upphaflega olli hún gríðar-
legu manntjóni og er talið að allt að 50 milljónir
manna hafi látist, aðallega ungt fólk á aldrinum
20-40 ára (3). Á íslandi létust um 500 manns af
völdum sjúkdómsins. Þessi veirustofn hélt síðan
áfram að valda inflúensu næstu áratugi vegna reks
í mótefnavökum en með miklu minni veikindum
en áður vegna ónæmis að hluta til gegn veirunni
meðal manna. Það er athyglisvert að afbrigði af
HlNl hvarf skyndilega af sjónarsviðinu 1950 en
birlist aftur jafnskyndilega í sömu mynd 1977 og
olli talsverðum faraldri meðal ungs fólks. Hafa
menn getið sér þess til að annaöhvort hafi veiran
varðveist í frosti í náttúrunni og komist í fugla og
menn við þiðnun ísilagðra vatna eða að veiran
hafi borist frá rannsóknarstofu (4). Næsti heims-
faraldur gekk yfir 1957-1958. Var hann nefndur
Asíuinflúensan. Veiran sem olli honum var inflú-
ensa A H2N2 og tók hún við af HlNl. Stutt var
svo í næsta heimsfaraldur sem reið yfir 1968-1969
og kenndur var við Hong Kong en honum olli
inflúensa A H3N2. Þótt heimsfaraldrarnir sem
fylgdu í kjölfar spænsku veikinnar hafi valdið mikl-
um veikindum var manntjón mun minna í þeim en
í spænsku veikinni.
Gárur árlegu inflúensufaraldranna allar götur
frá 1977 eru af völdum HlNl og H3N2. Því er ekki
að undra að nokkur ótti hafi gripið um sig þegar
rannsóknarstofa ein í Bandaríkjunum tók upp á
því að senda H2N2 inflúensustofn á margar aðrar
rannsóknarstofur sem prófefni í vetur sem leið.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) brást
hart við og lét eyða veirunni svo hún mundi ekki
valda næsta heimsfaraldri (5).
Talið er að inflúensa af A stofni í mönnum eigi
sér uppruna í andfuglum sem eru náttúrulegir hýslar
veirunnar (6). Andfuglarnir geta sýkt önnur dýr,
þar með talið fiðurfé. Hænsnfuglar eru viðkvæmir
fyrir illvígri fuglainflúensu en hún drepur flesta
sem sýkjast. Fuglainflúensa í hænsnfuglum er
tiltölulega ný af nálinni en virðist færast í vöxt.
Enn óvenjulegra er að hænsnfuglar sýki menn.
Síðla árs 2003 og í ársbyrjun 2004 braust út skæð
fuglainflúensa af A stofni (H5N1) í átta löndum í
Asíu; Kampútseu, Kína, Indónesíu, Japan, Laos,
Suður-Kóreu, Tælandi og Víetnam. Þrátt fyrir að
yfir 100 milljónir hænsnfuglar hafi drepist eða verið
slátrað stendur þessi faraldur enn. Frá því í desem-
ber 2003 til 16. júní 2005 hafa 107 manns í SA-Asíu
sýkst af inflúensu H5N1 og 54 þeirra látist, flestir
í Víetnam (7). Samkvæmt skýrslu WHO um fund
sem haldinn var 6.-7. maí 2005 (8) komu fram nokkr-
ar mikilvægar faraldsfræðilegar upplýsingar um
sýkingar í mönnum af völdum fuglainflúensunnar
í Norður-Víetnam á þessu ári. Svo virðist sem sýk-
ingarnar séu frábrugðnar þeim sem ganga í Suður
Víetnam og sem gengu annars staðar í Asíu á árinu
2004. Tíðni sýkinga í fjölskyldum í norðurhlutanum
hefur aukist í samanburði við suðurhlutann, lengri
tími hefur liðið frá fyrsta tilfelli til hins síðasta
innan fjölskyldnanna, fundist hafa einkennalausir
smitberar og aldursbil þeirra sem hafa sýkst hefur
aukist og dregið hefur úr dánartíðninni. Þótt
ekki hafi verið sannað að smit berist manna á
milli er talið mjög líklegt að mynstur sýkinganna
samrýmist því. Þessar upplýsingar benda til þess að
faraldsfræði fuglainflúensunnar sé að breytast í Asíu
og að veiran sé að verða meira smitandi fyrir menn.
Ennfremur benda erfðarannsóknir á veirunni úr
fuglum og mönnum frá mismunandi löndum til
þess að erfðabreytileikinn sé að aukast og vissir
ættstofnar séu að myndast. Meðan ekki tekst að
uppræta fuglainflúensuna í SA-Asíu eykst hættan á
því að uppstokkun verði á erfðaefni veirunnar sem
leitt geti til heimsfaraldurs inflúensu.
576 Læknablaðið 2005/91