Læknablaðið - 15.05.2006, Qupperneq 6

RITSTJÓRNARGREINAR
Faraldsfræðilegar rannsóknir á krabbameinum.
Gildi lýðgrundaðra rannsókna
Jón Gunnlaugur
Jónasson
jongj@landspitali. is
Epidcmiological rcscarch on
canccr. Thc importancc of
population-bascd studics
Dr. Jónasson is Consultant
Histopathologist at
Landspitali-University
Hospital, Medical Director of
The Icelandic Cancer Registry
and Associate Professor
of Pathology, Faculty of
Mcdicine, University of
Iceland.
Höfundur er meinafræðingur,
yfirlæknir Krabbameinsskrár
Krabbameinsfélags íslands
og dósent við læknadcild
Háskóla íslands.
Sagt hefur verið að faraldsfræðingar séu þjóðfélag-
inu það sem læknir er sjúklingi og að faraldsfræði
sé þannig grundvöllur lýðheilsu. Faraldsfræði
lýsir og mælir sjúkdóma í samfélaginu svo spyrja
megi spurninga einsog: Hvað orsakar tiltekna
sjúkdóma? Hvers vegna eru ákveðnir hópar í meiri
hættu en aðrir? Hvað hefur áhrif á horfur sjúk-
linga? Faraldsfræði aðstoðar við að velja heilbrigð-
isaðgerðir sem líklegastar eru til að fyrirbyggja
sjúkdóma og metur árangur slíkra aðgerða. I
faraldsfræði er grunneining viðfangs hópur fólks
en ekki hver og einn einstaklingur. Að þessu leyti
er faraldsfræði frábrugðin klínískri læknisfræði.
Faraldsfræðingar beina ekki eingöngu athygli að
þeim sem fá tiltekna sjúkdóma heldur einnig að
þeim sem ekki veikjast og því hvað aðgreini þessa
hópa. Klínískur læknir hefur hins vegar fyrst og
fremst áhuga á þeim sjúklingum sem hann hefur
til meðhöndlunar og hvernig leysa megi vanda
þeirra. Hugtök faraldsfræði geta því verið fram-
andi fyrir lækna og annað heilbrigðisstarfsfólk
sem einkum er í klínísku starfi. Allflestir læknar
þekkja þó vel til gagnsemi faraldsfræðirannsókna
krabbameina allt frá því er Sir Percival Potl birti
árið 1775 í Chirurgical Observations rannsóknir
á krabbameini í sóturum. Frá miðri 20. öld hefur
nútímafaraldsfræði þróast í sterkt tæki til að meta
sjúkdómsbyrði og áhættuþætti sjúkdóma. Vel
unnar faraldsfræðilegar rannsóknir hafa verið afar
þýðingarmiklar við að auka þekkingu okkar á
krabbameinum, bæði útbreiðslu og áhættuþáttum,
og nægir þar að nefna tengsl reykinga og lungna-
krabbameins.
Þótt gagnsemi vel unninna faraldsfræðilegra
rannsókna sé flestum ljós þá verður að fara varlega
í túlkun á niðurstöðum og vera á varðbergi um þá
þætti sem líklegir eru til að trufla (confound) rétta
niðurstöðu og einnig þá þætti sem bjagað (bias)
gela niðurstöður. Ekki kæmi neinum á óvart að
með faraldsfræðilegum rannsóknum væri unnt að
sýna fram á tengsl milli lungnakrabbameins og
þess að ganga með eldspýtur eða kveikjara á sér.
Hins vegar segir það ekkert til um orsakasamband.
Hér bætist við truflandi þátturinn reykingar sem
veldur því að tengsl koma fram á milli þessara
atriða án þess að endilega sé þar orsakasamband.
Bjögun, sem til dæmis getur komið fram vegna
skekkts úrtaks, þarf að hafa í huga við allar faralds-
fræðilegar rannsóknir. Mjög mikilvægt er að reyna
að koma í veg fyrir bjögun þegar rannsóknaráætl-
un er sett fram, þótt erfitt geti reynst að útiloka
hana með öllu.
Við faraldsfræðilegar rannsóknir á krabba-
meinum, líkt og þeirri um anal krabbamein sem
birtist í þessu tölublaði Læknablaðsins, nýtast
krabbameinsskrár vel. Með krabbameinsskrá
er átl við kerfisbundna söfnun upplýsinga um
krabbamein, varðveislu þessara upplýsinga, grein-
ingu þeirra, túlkun og birtingu á niðurstöðum og
upplýsandi tölum. Krabbameinsskrár eru tvenns
konar. Annars vegar er um að ræða svonefndar
sjúkrahústengdar skrár og hins vegar lýðgrundaðar
(population-based) skrár. Sjúkrahústengdu skrárn-
ar eru byggðar á sjúklingum sem greinast á tilteknu
sjúkrahúsi, og megintilgangurinn er að stuðla að
bættri þjónustu með aðgengilegum upplýsingum
um hvert krabbamein, meðferð og árangur hennar.
Upplýsingarnar nýtast vel við stjórnun og athugun
á árangri spílalans En þær nýtast að mjög takmörk-
uðu leyti til faraldsfræðilegra rannsókna. Nýgengi
(incidence) er sjaldnast unnt að reikna þar sem
upptökusvæðið er í flestum tilvikum óljóst og þar
með hópurinn (nefnarinn) sem liggur að baki þeim
sjúkdómstilfellum sem greinast á sjúkrahúsinu.
Jafnvel þótt það lægi fyrir má búast við bjöguðum
niðurstöðum því að hópurinn sem leitar til þessa
tiltekna sjúkrahúss er líklegur til að hafa einhver
sérkenni sem greinir hann frá öðrum þegnum þjóð-
félagsins.
Lýðgrundaðar skrár geyma hins vegar upplýs-
ingar um öll krabbamein sem greinast í skilgreindu
þýði á tilteknu landsvæði. Pær gefa áreiðanlegar
upplýsingar um nýgengi krabbameina og þar með
um álag af völdum krabbameina í þjóðfélaginu.
Jafnframt skapast umgjörð sem byggja má á þegar
reynt er að bregðast við illkynja sjúkdómum.
Taka má saman mikilvægi lýðgrundaðra krabba-
meinsskráa á eftirfarandi hátt:
1) Þær segja til um útbreiðslu og eðli krabbameina
í samfélaginu og aðstoða við að forgangsraða í
heilbrigðismálum.
2) Þær má nota til rannsókna á tilurð og áhættu-
þáttum krabbameina.
3) Þær aðstoða við að meta árangur af skimun
og öðrum aðgerðum sem áhrif geta haft á út-
breiðslu krabbameina.
362 Læknabladid 2006/92