Læknablaðið - 15.11.2007, Qupperneq 47

Ársæll Jónsson
arsaellj<Slandspitali.is
UMRÆÐUR 0 G FRÉTTIR
BRÉF TIL BLAÐSINS
Rannsókn á spönsku
veikinni árið 1918
Á íslandi hefur upplýsingasöfnun á sviði heil-
brigðismála verið á margan hátt með ágætum
og skipað landanum á fremsta bekk meðal
þjóða hvað það varðar. í viðtali Læknablaðsins
við Magnús Gottfreðsson smitsjúkdómalækni
(Læknablaðið 2007; 93: 618-23) um hans áhuga-
verðu rannsókn um spönsku veikina o.fl getur
hann heimilda og segir: „Hér á íslandi vitum við
nákvæmlega hvernig hún barst til landsins og
síðan er hægt að gera sér grein fyrir því hvernig
veikin lamaði þjóðfélagið frá degi til dags, þar
sem samtímaheimildir eins og Morgunblaðið og
Heilbrigðisskýrslur eru mjög greinargóðar."
Af þessu tilefni fannst mér áhugavert að fletta
uppí Læknablaðinu í greinar Þórðar Thoroddsen
um spönsku veikina á íslandi árið 1918
(Inflúensan fyrr og nú. Læknablaðið 1919; 5:17-
23/33-8/74-9). Þórður var svo sannarlega í eld-
línunni og stundaði sjúklinga sína í heimahúsum
18-20 klukkustundir á dag og, eins og sönnum
syni Hippókratesar sæmir, skrifaði hvert tilvik
niður og fylgdi eftir. Það er með ólíkindum hvað
hann afkastaði miklu í þessum hildarleik, lækn-
aði og líknaði og fylgdist með afdrifum sjúklinga
sinna. Mér var sagt að Þórður hafi ferðast um
moldargötur Reykjavíkur á hjóli. Sem stórtemplar
hann hefur trúlega ekki verið reykingamaður en
ég minnist þess að Bjarni Snæbjörnsson, sem ann-
aðist sjúklinga spönsku veikinnar í Hafnarfirði,
taldi að vindlareykurinn hefði bjargað sér frá að
smitast.
Spánska veikin barst til Reykjavíkur með
Botníu 20. október. Þórður sá fyrsta sjúklinginn
átta dögum síðar og síðasta sjúklinginn 6. des-
ember. Alls vitjaði hann og skráði 1232 sjúklinga,
561 karl og 671 konu. Að jafnaði hefur hann séð
um 30 sjúklinga á dag en talan er mun hærri
því margra vitjaði hann oftar en einu sinni.
Sjúkdómurinn virtist herja mest á miðaldra fólk
og vera vægari meðal barna og gamalmenna. Alls
létust 77 af sjúklingum Þórðar, eða 6,3%. Flestir
höfðu smitast á mannamótum (í bíó) og það tókst
að stöðva útbreiðslu veikinnar til norður- og aust-
urlands. Fyrir þeim aðgerðum voru fordæmi, sem
Þórður rekur í greininni.
Grein Þórðar er hafsjór af faraldsfræðilegum
og klínískum upplýsingum. Meginhluti hennar
er umfjöllun um fyrri inflúensufaraldra á íslandi.
Rekur hann rannsóknir og skrif nokkurra kollega
og annarra. Má þar t.d. nefna grein Jóns Hjaltalíns
landlæknis í Edinb. Med. Journal árið 1863. Menn
hafa á þessum tíma ekki verið feimnir við að
senda inn greinar í erlend tímarit. Grein Þórðar
er ítarleg og birtist í þrem hlutum árið eftir að
veikin geisaði. Á þessum árum kom Læknablaðið
út í 2-3 eintökum á ári. Greinin er enn í dag mikill
efniviður fyrir smitsjúkdómalækna og faralds-
fræðinga og einnig fyrir heimilislækna og aðra
geti hún verið fordæmi til vitjana í heimahús (á
reiðhjóli?).
í bókinni Læknar á íslandi (Þjóðsaga, 2000)
segir að Þórður hafi orðið cand. med. frá
Læknaskólanum árið 1881, framhaldsnám í
Kaupmannahöfn og Osló, héraðslæknir í Keflavík
til 1904 og síðan praktíserandi læknir í Reykjavík.
Meðfram læknisstörfum var hann prófdómari
við Læknaskólann (10 ár), alþingismaður (7 ár),
kaupfélagsstjóri og framkvæmdastjóri þilskipa-
félags (3 ár), gjaldkeri við íslandsbanka (5 ár),
umdæmistemplar (13 ár), stórtemplar (8 ár),
hreppsnefndarmaður (4 ár) og stjórnarmaður í
Rauða Krossi Islands (15 ár).
LÆKNAblaðið 2007/93 779