Læknablaðið - 15.11.2007, Blaðsíða 48

UMRÆÐUR 0 G FRETTIR
AFMÆLI KLEPPS
Jóhannes var yfirlæknir áfengisskorar á geðdeild Landspítalans. Hann flutti
erindi á þingi í tilefni af 100 ára afmæli Kleppsspítala. Erindið er birt hér örlít-
ið stytt. Jóhannes var beðinn að minnast fyrsta sérmenntaða geðlæknisins á
íslandi, Þórðar Sveinssonar yfirlæknis Kleppsspítala. Höfundur hafði þann
fyrirvara að hann væri ekki sagnfræðingur og hefði ekki hitt Þórð í lifanda lífi
en hefði hins vegar oft heyrt hans getið og stundum gert grín að vatnslækn-
ingum hans á Kleppi. Síðar hafi hann viðað að sér rituðum heimildum um
Þórð og ritað um hann grein í tímaritið Geðvernd árið 1999.
Um Þórð Sveinsson og
upphaf Kleppsspítala
Jóhannes
Bergsveinsson
joberg@isholf.is
Við skulum byrja rúmlega einni og hálfri
öld áður en Kleppsspítalinn reis á íslandi og
víkja okkur til þáverandi höfuðborgar íslands,
Kaupmannahafnar. Þar var þá búsettur franskur
silkikaupmaður Claudi Rosset að nafni, fæddur í
Lyon, en fluttist til Danmerkur þar sem hann efn-
aðist á innflutningi og sölu á silki, skrautvörum og
allskonar glingri, er hann flutti inn frá heimalandi
sínu.
Vegna ýmissa tilviljana komst hann í snert-
ingu við aumkunarverðar aðstæður geðsjúkra
samborgara sinna, er hafði verið komið fyrir í
„Pesthúsinu" svonefnda rétt utan við Vestur-Port.
Þar var safnað saman þeim er samfélagið útskúf-
aði, svo sem langveikum, geðsjúkum og holds-
veikum.
Rosset runnu aðstæður þeirra svo til rifja, að
árið 1749 hófst hann handa við að miðla íbúum
Pesthússins af auðlegð sinni. í gjafabréfi sínu
segir hann m.a.: „ .. .en hef þó sérstaklega, úr
öllum hinum þurfandi, valið sem mest þurfandi
hina núverandi Pesthúslimi, en þá stofnun hef
ég þekkt um margra ára skeið og yfir óskaplegri
neyð lasburða og aldraðra lima hennar hefur
hjarta mitt margoft hrærst, en flesta vantar þá
bæði fatnað og rúm...."
Þannig hljóðar lýsing hins franska kaupmanns
á aðstæðum geðsjúkra í Kaupmannahöfn um
miðja 18. öld. Hún minnir óneitanlega á ýmsan
hátt á lýsingu ungs héraðslæknis, Þorgríms
Johnsens, á meðferð geðsjúkra á íslandi er hann
ritaði í ársskýrslu sína árið 1871:
Ég leyfi mér við þetta tækifæri að geta þess,
að engir sjúklingar hér á landi eru svo illa settir
sem hinir geðsjúku þar sem ekki er að finna eitt
einasta geðveikrahæli hér á landi, og ég þekki
mörg dæmi þess, að vegna þessara aðstæðna og
til þess að gera þess háttar sjúklinga hættulausa,
hafa menn neyðst til þess að grípa til þeirra villi-
mannalegu aðgerða að loka sjúklingana inni í
þröngum kössum með litlu opi fyrir andlitið.
Þessir kassar eru síðan fluttir í eitthvert útihús til
þess að sjúklingarnir trufli ekki ró annarra.
Kleppur
Ný öld var í þann mund að ganga í garð og mik-
ill framfarahugur í mönnum. Nú skyldi ráðin
bót á þessu ástandi. Alþingi samþykkti lög
um stofnun geðveikrahælis 20. október 1905.
Byggingaframkvæmdir við hælið hófust árið 1906
þar sem því hafði verið valinn staður á leigulóð í
landi Klepps við Viðeyjarsund.
Jörðin Kleppur byggðist snemma úr landi
Laugarness og var austasti hlut þess. Kleppur
var talinn til eigna Viðeyjarklausturs í mál-
daga frá árinu 1234 og varð konungseign við
siðaskiptin. í Jarðabókinni frá 1703 er þess getið
að ábúendur á Kleppi séu tveir. Búskapur þar
hefur verið erfiður: „Túnin fordjarfast stórlega
af sjávargangi. Engjar öngvar," segja Arni
Magnússon og Páll Vídalín. Bærinn á Kleppi mun
hafa staðið nokkru sunnar en Kleppsspítalinn
stendur nú, en á 18. öld varð að flytja hann vegna
sjávarágangs.
Árið 1817 keypti Magnús Stephensen Klepp
ásamt Viðey. Bæjarstjórn Reykjavíkur keypti síðan
Klepp ásamt Laugarnesi árið 1885 og voru báðar
jarðirnar innlimaðar í Reykjavík með lögum frá
1894. Kleppsspítalinn hefur því alla tíð staðið á
leigulóð Reykjavíkur.
Byggingu hælisins lauk vorið 1907 og fyrstu
sjúklingarnir voru innritaðir 27. maí sama ár.
Opnun spítalans á Kleppi undir stjórn Þórðar
Sveinssonar, yfirlæknis, var á sinni tíð merkisat-
burður í heilbrigðismálum þjóðarinnar. Fram til
780 LÆKNAblaöið 2007/93