Læknablaðið - 15.11.2007, Qupperneq 49

UMRÆÐUR O G FRETTIR
AFMÆLI KLEPPS
þess tíma hafði meðferð geðveikra víða á íslandi
verið hin ömurlegasta.
Þórður Sveinsson
Þórður Sveinsson var bóndasonur úr
Húnavatnssýslu, fæddur að Geithömrum í
Svínadal 20. desember 1874. Hann ólst þar upp
þegar hart var í ári, hafís fyrir landi og harðindi.
Foreldrar hann voru fátækir, eignuðust sjö börn,
en aðeins tvö komust til manns. Sjálf urðu þau
ekki langlíf. Móðir hans dó 34 ára gömul þegar
Þórður var 8 ára, og faðir hans dó 51 árs gamall á
fermingarári Þórðar.
Þórður var aðframkominn af berklum sem
barn, löngum rúmfastur, seinþroska, pasturslítill
og kjarklaus. Þegar hann fór að reyna að vinna
fyrir sér dugði hann illa til líkamlegra verka og
varð að lúta því að vera rekinn úr vinnu. Hann
þótti þó gott efni í fjármann, enda hafði hann á
uppvaxtarárum sínum mesta yndi af kindum.
Hann mun í eðli sínu hafa verið bóndi og unn-
andi allrar náttúru, enda kom það fram síðar.
Líf Þórðar tók aðra stefnu því fjárhaldsmaður
hans sótti um vist fyrir hann í Möðruvallaskóla.
Þangað fór Þórður árið 1893 og var þar í tvo
vetur. Þar breyttist allt viðhorf hans til náms og
framtíðar. „Ég fékk kjark og traust á sjálfum mér,"
segir hann í viðtali við Valtý Stefánsson, „og frá
Möðruvöllum fór ég eftir tveggja vetra nám, allur
annar en ég kom þangað." Hann var nú ráðinn
í því að halda áfram námi og sneri sér að því
af þeim eldlega áhuga, dugnaði og kappi, sem
honum var gefið í ríkum mæli, og sóttist námið
vel, þrátt fyrir önnur fjölbreytt áhugamál.
Þórður var þrjú ár í Latínuskólanum, en las
5. og 6. bekk utan skóla á einum vetri, og settist
síðan í Læknaskólann. Þar ætlaði hann að ganga
undir fyrrihlutapróf að þrem árum liðnum, en
fékk ekki því um það voru ákvæði að það próf
mætti ekki taka eftir styttri tíma, en þrjú og hálft
ár. Tók hann svo fyrrihlutann í janúar 1905, en
seinni hlutann fjórum mánuðum seinna.
Á námsárum sínum í Reykjavík tók Þórður
mikinn þátt í ýmsum þjóðmálum og menning-
armálum, er þá voru á dagskrá, ritaði í blöð um
bókmenntir og stjórnmál af mælsku og djörfung,
enda fékk hann snemma þá viðurkenningu, að
hann væri traustur bardagamaður, hvort heldur
á ritvelli eða í ræðustól. Sjálfur orðaði hann það
svo, að hann hefði verið hinn mesti vígastyr á
þessum árum. „Ég orti kvæði, skrifaði greinar og
flutti ræður, skammaðist og reifst út af pólitík og
mörgu öðru enda erti ég marga góða menn og
gegna til reiði gegn mér."
Kleppur um miðja síðustu öld.
Áhrifavaldar og fyrirmyndir
Guðmundur Björnsson landlæknir, sem var
sívakandi um framfarir í heilbrigðismálum, vildi
hafa mann á takteinum þegar geðveikrahælið
væri komið upp. Það var fyrir áeggjan hans og
Guðmundar Magnússonar prófessors, sem báðir
voru sveitungar Þórðar, að hann sigldi haustið
1905 til Danmerkur að kynna sér geð- og tauga-
sjúkdóma. Fyrstu sex mánuðina dvaldi hann
í Kaupmannahöfn og starfaði sem kandídat á
móttökudeild fyrir geðsjúka.
Þar var þá yfirlæknir Alexander
Friedenreich, dósent í geðlæknisfræði við
Kaupmannahafnarháskóla, ágætlega mennt-
aður maður og vel virtur, skýr og gagnorður.
Friedenreich hafði ritað kennslubók í geðlæknis-
fræði „Kortfattet, speciel psykiatri" (1901) og var
í mörg ár notuð fyrir lækna og læknastúdenta.
Vafalaust hefur hún verið það grundvallarrit, er
Þórður byggði á þekkingu sína í geðlæknisfræði.
Þegar bókinni er flett, er athyglisvert að sjá, hve
fátæklegt lyfjabúr geðlækna var á þessum tíma og
hve oft er þar minnst á ýmiskonar vatnsböð sem
meðferðarúrræði.
Fyrirrennari Alexanders Friedenreich sem
yfirlæknir og kennari við Kommunehospitalets
sjette afdeling var Knud bróðir Nóbelsskáldsins
Henriks Pontoppidan. Knud Pontoppidan var
góður stílisti eins og bróðir hans og þótti hafa
einstaklega skýra hugsun, næman skilning og
hrífandi framsetningu í ræðu og riti. Hann var vel
látinn af samtímamönnum sínum og hafði hlotið
mikið lof fyrir endurskipulagningu á geðdeild-
inni er miðaði öll að betri og manneskjulegri með-
ferð sjúklinganna.
Þrátt fyrir þetta varð hann fyrir öldu and-
úðar er um þessar mundir reis í Norður-Evrópu
og á Norðurlöndunum gegn geðlæknum og
geðlækningum. Er það hvorki í fyrsta né síðasta
LÆKNAblaðið 2007/93 781