Læknablaðið - 15.03.2011, Síða 15

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
og erfðabreytileika á stutta armi litnings 12,
meðal annars í fjölskyldum hér á landi.16 Þó
virðist sem erfðir skýri ekki nema hluta tilfella,
að minnsta kosti eru tengsl eistnakrabbameins
við erfðir oft óljós.17 Af ofanskráðu er ljóst
að munur á nýgengi milli landa og innan
samfélaga skýrist sennilega af umhverfisþáttum
og mismunandi lífsstíl. Einnig bendir margt til
þess að erfðir geti skýrt mismunandi næmi manna
fyrir þeim umhverfisþáttum sem eiga þátt í tilurð
sjúkdómsins.4'18
Hérlendis sást tilhneiging til vaxandi fjölda
E-SFK en munurinn reyndist þó ekki marktækur.
Hér á landi hafa SFK lengst af verið fleiri en E-SFK
(55 sbr. 45%).10 Erlendis hefur sést svipuð skipting
á milli vefjagerða.15-19
Meðalaldur sjúklinga við greiningu var 35,6
ár en sjúklingar með SFK voru að meðaltali 11,5
árum eldri við greiningu samanborið við sjúklinga
með E-SFK. Svipaðar niðurstöður hafa sést í
erlendum og eldri íslenskum rannsóknum.9-10'20
Um 78% sjúklinganna greindust á stigi I og
voru því með sjúkdóm sem bundinn var við
eistað. í erlendum rannsóknum er þetta hlutfall
sambærilegt, eða á bilinu 69 - 70%.20~22 Eins og sést
í töflu III jókst hlutfall sjúklinga á stigi I frá 1978
(71%) og enn meira ef miðað er við tímabilið frá
1970 til 1977, en þá greindust 52% sjúklinga á stigi
I. Hlutfall sjúklinga á stigi I hefur þó ekki breyst
marktækt síðustu þrjá áratugi.
SFK greindust á marktækt lægri stigum
samanborið við E-SFK (91,7 sbr. 65,3% á stigi I,
p<0,0001). Ennfremur greindist enginn sjúklingur
með SFK með fjarmeinvörp en átta sjúklingar með
E-SFK. Fyrrnefndu meinin virðast því ekki eins
illvíg og sjúkdómasértækar fimm ára lífshorfur
voru 100%, eða ívið hærri en fyrir E-SFK sem
voru 92%. Þessi munur var þó ekki marktækur
frekar en í eldri rannsókn okkar sem náði til 198
sjúklinga.10 Erlendis hefur þó verið sýnt fram á
betri lífshorfur sjúklinga með SFK samanborið við
E-SFK.23
Alls voru 95,1% sjúklinga á lífi fimm árum
frá greiningu, sem verður að teljast mjög góður
árangur en í erlendum rannsóknum eru lífshorfur
yfirleitt á bilinu 83-93%24. Til samanburðar voru
fimm ára lífshorfur hér á landi á tímabilinu
1955-1977 67% en hækkuðu í 96% árin 1978-1999.
Var aukningin skýrð með tilkomu cisplatín-
lyfjameðferðar.9
Aðeins tveir sjúklingar létust úr sjúkdómnum
á þessu 10 ára tímabili, en tveir aðrir létust
af óskyldum orsökum. Báðir fyrmefndu sjúk-
lingarnir höfðu útbreitt E-SFK og voru með
meinvörp í lungum, lifur og heila (stig IV) við
greiningu. Þessir sjúklingar svömðu illa staðlaðri
lyfjameðferð (bleómýsín, etópósíð og cisplatínum)
og annar þeirra fékk geislameðferð á heila án
teljandi svörunar. Meinvörp í heila eru oft erfið
viðfangs þar sem lyfin berast illa yfir heilablóð-
þröskuldinn.25 Bæta má lífslíkur þessara sjúklinga
með háskammta lyfjameðferð sem inniheldur
platiníum og geislameðferð á heila.11
Langflestir greindust vegna fyrirferðar í eista
(94,8%). Var rúmlega helmingur þeirra án verkja
en margir þeirra virtust draga að leita til læknis.
Hins vegar greindist helmingur sjúklinganna
innan mánaðar og rúmlega 13% greindust innan
viku frá upphafi einkenna. Til samanburðar
greindust aðeins 3% sjúklingartna innan viku frá
upphafi einkenna í íslenskri rannsókn sem tók
til áranna 1955-1999.9 Erfitt er að fullyrða að tími
frá einkennum til greiningar hafi styst á þeim
áratugum sem rannsóknirnar náðu til en hafa
verður í huga að þær voru allar afturskyggnar og
því að einhverju leyti ónákvæmar hvað varðar
mat á tímalengd einkenna.
Allir sjúklingar nema einn gengust undir
ómskoðun á eista, og töku tölvusneiðmynda
af kviðarholi og aftanskinurými. Báðar þessar
rannsóknir eru hluti af uppvinnslu þessara
sjúklinga8 og sama á við um mælingu á
æxlisvísunum AFP, þ-hCG og LD.26 Alls reyndist
einhver þessara æxlisvísa hækkaður hjá 54
sjúklingum (56,8%), og voru 16 þeirra með
hreint SFK. Athyglisvert er að upplýsingar um
LD vantaði hjá 28 sjúklingum (29,5%) en LD
getur verið eini æxlisvísirinn sem er hækkaður í
sáðfrumukrabbameini og er ekki síður mikilvægur
en AFP og fí-hCG í greiningu og við mat á svörun
meðferðar.26 Æxlisvísar eru einnig mikilvægur
hluti TNM-stigunarkerfisins.27 Eins og áður kom
fram stiguðum við sjúklingana eftir bæði Boden-
Gibb og TNM-kerfi, aðallega til að auðvelda
samanburð við eldri rartnsóknir.
Nýgengi eistnakrabbameins á Islandi er í
meðallagi miðað við nágrannalönd og hefur
haldist tiltölulega stöðugt síðustu tvo áratugi.
A sama tímabili hefur hlutfall sjúklinga með
staðbundinn sjúkdóm (stig I) lítið breyst og
stærð æxlanna sömuleiðis. Lífshorfur íslenskra
karlmanna með eistnakrabbamein eru mjög góðar
og með því hæsta sem þekkist.
Þakkir
Þakkir fá Gunnhildur Jóhannesdóttir skrifstofu-
stjóri fyrir hjálp við öflun sjúkraskráa og
Martin Ingi Sigurðsson læknir fyrir hjálp við
tölfræðiúrvinnslu.
LÆKNAblaðið 2011/97 147