Læknablaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 25

ALDARAFMÆLI HÍ
Fjórir vísindamemt á Keldum,
taliðfrá vinstri: Páll Agnar
Pálsson, Björn Sigurðsson,
Guðmundur Gíslason og
Halldór Vigfusson.
Ljósmynd: Páll Sigurðsson
hans að þeim tímafreku langtímarannsóknum sem hann vann
að með eigin höndum alla sína tíð.
Björn Sigurðsson vildi hag Háskóla Islands sem mestan og
bestan. Hann átti sæti í læknadeild og hafði þar atkvæðisrétt
öll árin sem hann stjórnaði Tilraunastöðinni á Keldum. Það var
því ekki síst læknadeildin sem varð fyrir tjóni þegar Björn féll
frá, löngu fyrir aldur fram, haustið 1959.
Bjöm átti sæti í Rannsóknaráði ríkisins og hann átti stóran
þátt í stofnun Vísindasjóðs til styrktar rannsóknum í læknisfræði
og náttúruvísindum. Hann byggði hér sjálfur upp háskólastofnun,
sambærilega við þær stofnanir sem störfuðu á sömu fræðisviðum
á öðrum Norðurlöndum og hafði óbilandi trú á landinu okkar og
því sem hér væri hægt að gera. Ekki var síðri trú hans á fólkið
í landinu, ef það fengi tækifæri til góðrar háskólamenntunar og
vinnuskilyrði til að nýta starfskrafta sína hér heima.
Björn á Keldum varð aðeins 46 ára. Það er alveg ótrúlegt
hverju honum tókst að koma í verk á sinni skömmu starfsævi
og hversu góð ritverk hans eru. Þau eru nú öll aðgengileg í
sinni upprunalegu mynd í bók sem synir hans gáfu út árið 1989.
Björn var jafnvígur á rannsóknastörf í meinafræði, bakteríufræði,
veirufræði og ónæmisfræði síns tíma og vann sígild verk á öllum
þessum sviðum, þó að hans verði lengst minnst í veirufræðinni.
Hann las mikið, tók virkan þátt í ráðstefnum erlendis og fylgdist
mjög vel með því sem var að gerast á þessum fræðasviðum.
Árið 1954 var Bimi boðið að flytja fyrirlestra um hæggengar
veirusýkingar við dýralæknaskólann í London, og fyrirlestramir
birtir sama ár í The British Veterinary Journal. Þarna skilgreindi
Bjöm í fyrsta skipti hæggengar veirusýkingar opinberlega. Árið
1958 kom út yfirlitserindi eftir hann um þetta efni í Skírni.
Bólusetningar gegn smitsjúkdómum voru Birni hugleiknar.
Hann bjó til bóluefni gegn garnaveiki í sauðfé og notaði það með
góðum árangri. Síðan hefur það verið notað hér til að verjast þeim
skaðvaldi. Björn varði doktorsritgerð um garnaveikirannsóknir
sínar við Kaupmannahafnarháskóla árið 1955.
Björn var ráðgjafi landlæknis við val á mænusóttarbóluefni,
þegar kostur var á að fá það til landsins í fyrstu mænusóttarbólu-
setningarnar hér árið 1957. Hann hafði mikinn áhuga á inflúenzu-
rannsóknum og var einn af stofnendum World Influenza Center
á vegum Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Þegar
nýtt afbrigði af inflúenzuveiru kom upp árið 1957, framleiddi
Björn ásamt Júlíusi Sigurjónssyni, prófessor í heilbrigðisfræði í
læknadeild, bóluefni til að nota hér í vissa hópa fólks. Veturinn
1948-49 kom hér upp áður óþekktur smitsjúkdómur, svokölluð
Akureyrarveiki, hitasótt með einkennum frá miðtaugakerfi. Björn
Sigurðsson var í hópi lækna sem greindu og lýstu þessum
sjúkdómi fyrstir. Síðan hefur líkur sjúkdómur komið upp á af-
mörkuðum svæðum erlendis, en orsakirnar eru enn ófundnar.
Vísindastörf Bjöms Sigurðssonar voru vel þekkt erlendis á hans
dögum. Síðan er oft til þeirra vitnað. Þegar eyðnin kom upp, um
1980, féll sá sjúkdómur vel að 30 ára gamalli skilgreiningu Björns
á hæggengum veirusýkingum, og þegar eyðniveimr ræktuðust
féllu þær í flokk hægu veiranna (lentiveiruflokkinn), þar sem fyrir
voru visnu- og mæðiveirumar úr samnefndum karakúlpestum.
Höfundur þessarar greinar átti því láni að fagna að vinna
á Keldum undir stjóm og leiðsögn Björns á námsárunum. Þar
lærði ég meira en á árunum erlendis, sem á eftir fóru, og fæ
aldrei fullþakkað það tækifæri sem ég fékk þarna til að kynnast
þeim fyrirmyndarvinnubrögðum sem voru viðhöfð á Keldum í
tíð Björns og þeim lífsviðhorfum sem þar réðu ferðinni.
LÆKNAblaðið 2011/97 365