Læknablaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 29

ALDARAFMÆLI Hl
Uppgötvaði
HlV-veiruna
Franski veirufræðingurinn og Nóbelsverðlaunahafinn
Francoise Barré-Sinoussi er öndvegisfyrirlesari á málþingi
um arfleifð Bjöms Sigurðssonar þann 1. júní.
Francoise Barré-Sinoussi er forstjóri veirufræðideildar Pasteur-
stofnunarinnar í París. Hún er einn virtasti og þekktasti veiru-
fræðingur heimsins í dag og hlaut Nóbelsverðlaunin í læknisfræði
árið 2008 ásamt Luc Montagnier fyrir að uppgötva HlV-veiruna
árið 1982. Þau báru kennsl á veiruframleiðslu í sjúklingum með
eitlastækkun á frumstigi eyðni og í blóði sjúklinga með sjúkdómirtn
á lokastigi. Þau skilgreindu þessa retróveiru sem fyrstu þekktu
lentiveiru í mönnum og byggðu á lífefnafræðilegum og ónæmis-
fræðilegum eiginleikum hennar. Þau komust að því að HlV-veiran
skaðar ónæmiskerfið með öflugri veirufjölgun og skemmdum í
eitilfrumum. Uppgötvun þeirra var forsenda nútímaskilnings á
líffræði eyðnisjúkdómsins og meðhöndlun hans.
Uppgötvun HIV
í kjölfar tilkynninga frá læknum um óþekktan ónæmisbælandi
sjúkdóm árið 1981 hófst leitin að orsakavaldinum. Frangoise
Barré-Sinoussi og Luc Montagnier einangruðu og ræktuðu
eitilfrumur úr sjúklingum sem höfðu bólgna eitla, einkennandi
fyrir frumstig eyðnisjúkdómsins. Þau uppgötvuðu virkni
retróveiru hvata bakrita (retroviral enzyme reverse transcriptase)
sem er ótvírætt merki um fjölgun retróveiru. Þau fundu líka
retróveirueiningar sem láku úr smituðu frumunum. Einangraða
veiran smitaði og drap eitilfrumur bæði úr sýktum og heilbrigðum
gjöfurum og brást við mótefni úr sýktum sjúklingum. Andstætt
áður skilgreindum krabbameinsvaldandi retróveirum í mönnum
olli hin nýuppgötvaða veira ekki stjórnlausum frumuvexti.
Þess í stað þarfnaðist veiran frumuvirkni til að fjölga sér og
olli samruna T-eitilfrumna. Þetta skýrði að hluta hvernig HIV-
veiran skaddar ónæmiskerfið þar sem T-frumurnar eru nauð-
synlegar fyrir ónæmiskerfið. Árið 1984 höfðu Barré-Sinoussi
og Montagnier komið sér upp og einangrað mörg eintök af
hinni nýju retróveiru sem þau skilgreindu sem lentiveiru, úr
samfarasmituðum einstaklingum, blæðurum, flutningi frá smitaðri
móður til nýbura og blóðþega. Mikilvægi uppgötvunar þeirra
skyidi skoða í samhengi við heimsfaraldur eyðni sem hefur náð
til nærri 1% mannkyns.
Mikilvægi uppgötvunar á HIV
Uppgötvun Barré-Sinoussi og Montagniers gerði hraða klónun á
erfðaefni HIV-1 mögulega. Þetta hefur vísað á mikilvæg atriði í
Mikilvægi uppgölvimar Barré-Sinoussi og Montagniers á aö skoöa í samhengi viö
heimsfaraldur eyöni sem hcfur náð til nærri 1% mannkyns.
Mynd: Pasteur Institute París.
fjölgunarferli veirunnar og hvernig hún tengist hýsli sínum. Þar
að auki hefur þetta leitt til þróunar aðferða við að greina sýkta
sjúklinga og skimunar blóðs, sem hefur takmarkað útbreiðslu
heimsfaraldursins. Hröð og ófyrirséð þróun nýrra antiveirulyfja
er einnig afleiðing þekkingar á fjölgunarferli veirunnar. Samspil
forvama og meðferðar hefur dregið umtalsvert úr útbreiðslu
sjúkdómsins og aukið lífslíkur meðhöndlaðra sjúklinga verulega.
Klónun HlV-veirunnar skapaði grundvöll fyrir rannsóknir á
uppruna og þróun hennar. HlV-veiran mun líklega hafa smitast
upphaflega frá simpönsum í Vestur-Afríku á fyrri hluta 20. aldar
en þó er enn óljóst hvers vegna faraldurinn breiddist svo hratt
út eftir 1970.
Francoise Barré-Sinoussi fæddist í París 1947 og hefur starfað
við Pasteur-stofnunina frá því í byrjun 8. áratugarins. Hún hefur
um árabil verið mikilvirkur vísindamaður á sviði veirufræði og
helgað krafta sína baráttu gegn útbreiðslu eyðni og rannsóknum
á eðli sjúkdómsins. Hún er höfundur og meðhöfundur yfir 200
fræðigreina, ráðgjafi Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar um HIV,
hefur tekið þátt í yfir 250 alþjóðlegum ráðstefnum, þjálfað fjölda
ungra vísindamanna og átt þátt í að stofna og styrkja miðstöðvar
gegn eyðni í löndum Afríku og Asíu.
LÆKNAblaðið 2011/97 369