Læknablaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 33

af þessu höfum við einnig tekið
upplýsingatæknina í þjónustu okkar í
samstarfi við marga góða menn, Thor
Aspelund tölfræðing hjá Hjartavernd,
Örnu Guðmundsdóttur innkirtlalækni,
börn mín, Stefán tölvunarfræðing og
Önnu Bryndísi lækni, og fleiri mætti
nefna sem hafa tekið þátt í því að þróa
hugbúnað sem gerir okkur kleift að
greina áhættuþætti við augnsjúkdóma og
nota síðan upplýsingarnar til að stýra
tíðni skimunar hjá hverjum einstaklingi.
Þeir sem eru í mikilli áhættu koma oft
og þeir sem eru í lítilli áhættu koma
sjaldnar. Þetta kerfi hefur verið prófað í
Danmörku og það sýnir sig að það má
ná sama árangri með 58% færri skoð-
unum. Það mátti með öðrum orðum
spara meira en helming kostnaðar en ná
sama árangri. Um þetta verkefni höfum
við stofnað sprotafyrirtækið Risk. Eg er
sannfærður um að þetta kerfi getur nýst
við skimun og eftirlit með sjúklingum
með ýmsa aðra langvinna sjúkdóma.
Með því meta áhættu hvers og eins má
stýra heilbrigðisþjónustunni til þess að
ná raunverulegri hagræðingu sem byggir
á vísindalegum grunni. En það hefur
verið afskaplega lítið um það, ekki bara
hér á íslandi heldur víða annars staðar,
að menn noti vísindin til að hagræða."
Einar bendir á hversu mikilvægt
sé að hafa þolinmæði til að stunda
rannsóknir. Þessi rannsókn sem hann
nefnir hefur staðið yfir í tæpa tvo
áratugi og sannarlega skilað merkum
niðurstöðum, en nýjungin sem felst
í nýtingu upplýsingakerfisins við
áhættustýringu í heilbrigðisþjónustu er
nýjasta afurð þessarar áralöngu rann-
sóknarvinnu. „Það er á grundvelli
upplýsingatækninnar sem við erum í
fremstu röð í heiminum og munum
birta grein um árangurinn á næstu
mánuðum, en við byggjum á samfelldri
rannsóknarvinnu í nær 20 ár."
Hann segist sannarlega hafa orðið var
við áhuga heilbrigðisyfirvalda hérlendis
á þessu verkefni og kveðst bjartsýnn á
að áhættustýringarkerfið komist í gagnið
með stuðningi yfirvalda. „Þarna gefst
líka tækifæri til að nýta hina rafrænu
sjúkraskrá með skilvirkum hætti. Rafræn
sjúkraskrá hefur alltaf verið skilgreind
sem aðferð til að geyma gögn á rafrænu
formi. Hið rafræna form býður hins
vegar upp á að nýta upplýsingamar
UMFJÖLLUN O G GREINAR
þannig að út úr skránni komi meira en
sett var inn í hana. Þarna sjáum við
gríðarlega möguleika og erum að reyna
að ýta því áfram og fá fólk með okkur."
Arið 1996 hófst samstarf Einars
við danska vísindamenn sem vildu
skoða hvort ekki væri hægt að finna
áreiðanlega mælingu á blóðflæði í auga.
„Þeir vissu af rannsóknum mínum
á súrefnisflæði augans og buðu mér
samstarf. Ég sló til og ásamt Þór
Eysteinssyni lífeðlisfræðingi hófum við
rannsóknir á áhrifum lyfjaflokksins
kolanhýdrasahemjara á súrefnisþrýsting
í augnbotni. Við fengum aðstöðu í
Kaupmannahöfn til að gera tilraunir
á svínum og þessi rannsókn er enn
í gangi og við höfum gert ýmsar
áhugaverðar uppgötvanir í tengslum
við gláku og umrædd lyf. Þetta vakti
mikla athygli og menn fóru að velta
því fyrir sér hvort þessar niðurstöður
ættu einnig við fólk. Til þess vantaði
okkur tæki til súrefnismælinga í augum
manna, þannig að 1998 hófst vinna við
þróun tækjabúnaðar til slíkra mælinga.
Ég fékk bandarískan verkfræðing,
Jim Beach, til samstarfs, einnig Jón
Atla Benediktsson verkfræðing og
ásamt Þór Eysteinssyni smíðuðum við
súrefnismettunarmæli sem var á stærð
við ísskáp og byrjuðum að prófa okkur
áfram. Við náðum vissum árangri og
þróuðum búnaðinn og aðferðina smám
saman, sem varð til þess að árið 2002
stofnuðum við fyrirtækið Oxymap í
kringum þetta verkefni og réðum ungan
verkfræðing, Gísla H. Halldórsson, sem
framkvæmdastjóra. Oxymap er í dag
ágætlega öflugt fyrirtæki sem framleiðir
og selur súrefnismettunartæki og þar
er ungt og öflugt fólk sem vinnur
með mér að þessu, þar á meðal þrír
doktorsnemar: Sveinn Hákon Harðarson,
Ólöf Bima Ólafsdóttir og Ásbjörg
Geirsdóttir."
Tilkoma súrefnismettunarmælisins
gerir vísindamönnunum kleift að sjá
breytingar í efnaskiptum augans í stað
þess að geta einungis virt fyrir sér
form. „Við höfum ekki haft neina aðferð
til að mæla efnaskiptin og við sjáum
breytingar á efnaskiptum í sykursýki,
gláku og æðastíflum, við getum séð
efnaskiptin batna eftir leisimeðferð og
mælt framgang eða versnun sjúkdómsins
og stýrt meðferð mun nákvæmar en
áður. í þessu felst gríðarleg framför."
Þriðja meginverkefnið er Einar hefur
unnið að ásamt Þorsteini Loftssyni
er að þróa bætta aðferð við að
koma lyfjum í augu. „Þetta verkefni
byggist á rannsóknum Þorsteins á
sýklódextrínum fásykrungum og með
okkur í þessu verkefni er hópur lækna,
lyfja- og efnafræðinga. Hinir hefðbundnu
augndropar eru frumstæð aðferð við að
koma lyfjum í auga. Um 3-5% af lyfinu
fara inn í augað með augndropum en
afgangurinn rennur burt með tárum.
Með nanóögnum fásykrunganna hefur
okkur tekist að auka mjög þann hluta
lyfsins sem fer í augað og það gerir
okkur líka kleift að koma lyfjum í aftur-
hluta augans. Uppgötvun Þorsteins er
mjög merkileg og við höfum nýlega
fengið einkaleyfi á henni í Banda-
ríkjunum. Rannsóknir okkar sýna að við
getum náð sama árangri með þessari
aðferð við meðferð við sjónhimnubjúg
í sykursýki og með því að stinga nál í
augað og sprauta inn lyfinu. Við erum
að vonast til að þetta gjörbreyti lyfjagjöf
við augnsjúkdómum og komi í stað þess
að stinga í augað. Um þetta verkefni
hefur sprotafyrirtækið Óculis verið
stofnað."
Einar hélt erindi um störf sín er
harm tók við viðurkenningu Landspítala
á dögunum og sagði þá að tími ein-
yrkjans við vísindarannsóknir væri
liðinn. „Það er ekki tilviljun að þessi
rannsóknarverkefni hafa gengið jafn
vel og raun ber vitni og ég þakka það
fyrst og síðast öflugu samstarfi við
frábæra vísindamenn á mörgun sviðum
náttúruvísinda. Fræðin eru orðin það
flókin að til að ná árangri þarf samstarf
margra með sérþekkingu á ýmsum
sviðum. Það eru læknar, eðlisfræðingar,
lífeðlisfræðingar, verkfræðingar, tölv-
unarfræðingar, lyfjafræðingar og efna-
fræðingar sem koma að hverju verkefni
og þau teygja sig um allan heim með
margvíslegum hætti. Það sem skiptir
þó ekki minnstu máli er hversu öflugt
okkar unga fólk er og við þurfum að
gera allt sem í okkar valdi stendur til
að skapa þeim aðstæður og kjör við
hæfi. Ég vona að stjórnvöld átti sig á
því að einmitt vegna þess hve alþjóðleg
rannsóknar- og vísindastörf eru orðin
verður þetta sífellt mikilvægara."
LÆKNAblaðið 2011/97 373