Læknablaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 27

ALDARAFMÆLI HÍ
Louis Pasteur leitar aö lækningunni á hundaæði í rannsóknarstofu sinni í París, c.1885. Albert Gustaf Aristides Edelfelt/The Bridgeman Art Library/Getty Images
óvenjulegur starfsmaður, og hartn hafði vit til þess að treysta ekki
fyrst og fremst á vit sitt. Þar af mættu allir aðrir mikið læra. Hann
treysti einungis reynslu sinni, og þá fyrst og fremst reynslunni
eins og hún fæst við þau skilyrði, sem kölluð eru experiment.
Tilraunin, eða experimentið, er í því fólgin, að náttúrufyrirbærin
eru látin gerast í umhverfi og við skilyrði, sem vísindamaðurinn
sjálfur ákveður, þannig að svarið við því, sem um er spurt, fáist
svo að segja sjálfkrafa. Það má segja, að náttúran sé þannig
látin svara sjálfri sér. Auðvitað reynir hér á vit og lærdóm þess,
sem skipuleggur og gerir tilraunina, mér liggur við að segja á
hugmyndaflug hans og skáldskaparhæfileika. En öllu þessu eru
sett ákveðin rökræn takmörk. Sjálft svarið er skynseminni fyrirfram
ókunnugt, en, ef tilraunin er vel gerð, verður svarið venjulega
augljóst, eða a.m.k. ótvírætt. Hins vegar reynir á vit, heiðarleika
og kannski framar öllu lítillæti vísindamannsins, að hann kunni
að spyrja þannig, að náttúran komist ekki undan að svara, og,
að hann leggi ekki rangan skilning í það svar, sem hann fær.
Louis Pasteur á held ég skilið að teljast einn af höfundum
hinna experimentellu vísinda. Hann skildi allra manna bezt, að
hlutverk vísindamannsins er ekki fyrst og fremst að ráða fram
úr hinu óþekkta með skynsemi sinni. Heldur á hann að beita
viti sínu til að grípa inn í gang náttúrunnar með tilraunum
og láta þannig náttúruna sjálfa upplýsa sína eigin leyndardóma.
Margar af tilraunum Pasteurs eru ljómandi fyrirmynd um, hvernig
skuli undirbúa og skipuleggja tilraunir með torræð efni. Annað
í fari Pasteurs, sem ekki vekur síður athygli en styrkur hans
sem experimentators, er hin óbilandi og óskeikula trúa hans á
það fag, sem hann helgaði sig, og þær aðferðir sem hann beitti.
Hjá því gat ekki farið, að Pasteur, sem kollvarpaði ýmsum
grundvallarhugmyndum manna í læknisfræði og efnafræði, sem
sjálfur var lærður á þeirra tíma vísu aðeins í efnafræði og sjálfur
barðist án allrar vægðar fyrir hugmyndum sínum, eignaðist marga
og bitra andstæðinga.
Ymsar viðureignir Pasteurs við þessa andstæðinga sína eru
í minnum hafðar. Þessar sögur sýna margar hverjar mjög vel
skapgerð Pasteurs. Margir kannast við söguna um miltisbrands-
bólusetninguna: Pasteur hélt því fram, að hann gæti bólusett
dýr gegn miltisbrandi, en sá sjúkdómur herjaði þá á sauðfénað
Frakka og olli geysi-tjóni. Rossignol, dýralæknir, var einn af
andstæðingum Pasteurs. Eins og fleiri var hann vantrúaður á
þessar fullyrðingar, en vildi gjarna láta Pasteur verða sér til
háðungar með bjartsýni sinni. Rossignol stakk þess vegna upp
á, að búnaðarfélagið í Melun léti Pasteur bólusetja opinberlega 24
kindur, nokkrar kýr og tvær geitur. Þessi dýr og jafnmörg óbólusett
skyldu síðan að tilteknum tíma liðnum sýkt með geysihættulegum
miltisbrandi. Það er augljóst, að hin minnstu mistök við þessa
LÆKNAblaðið 2011/97 367