Læknablaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 39

LYFJASPURNINGIN
Öpíóíða ofnæmi - raunverulegt
eða sýndarofnæmi?
Elín I. Jacobsen
lyfjafræðingur,
verkefnastjóri
Miðstöðvar
lyfjaupplýsinga
Landspitala
elinjac@landspitali.is
Einar S.
Björnsson
meltingarlæknir og
formaður lyfjanefndar
Landspítala
einarsb@landspitali.is
Svæfingalæknir hafði samband við
miðstöð lyfjaupplýsinga vegna konu sem
hafði gengist undir bæklunaraðgerð og
fengið oxýkódon 10 mg eina töflu og
morfín 3 mg í æð klukkustund eftir
aðgerðina. Hálftíma eftir morfíngjöfina
komu fram öndunarörðugleikar, bæði
var innöndun erfið og útöndun hindruð
(obstructive). Ekki var bjúgur í lungum.
Blóðþrýstingur lækkaði svolítið en fór
fljótt aftur upp í eðlileg gildi. Engin
önnur einkenni komu fram. Konan
hafði aldrei áður fengið ópíóíða svo
vitað væri. Hún fékk einn skammt af
ekvacillini fimm klukkustundum fyrir
aðgerð en var ekki á neinum öðrum
lyfjum. Lyfjafræðingur spurði hvort um
öndunarbælingu gæti verið að ræða
vegna ópíóíða en læknir mat þetta sem
ofnæmisviðbrögð. Konan þurfti eftir
sem áður verkjastillingu eftir aðgerð
og spurt var hvort óhætt væri að gefa
ketóbemídón (Ketogan®) í æð.
Raunverulegt ofnæmi vegna ópíóíða
af ónæmisfræðilegum toga er afar
sjaldgæft og fá tilfelli er að finna í
heimildum. Talið er að raunverulegt
ofnæmi vegna ópíóíða stjómist af
IgE eða T-frumum og geta einkenni
þess meðal annars verið ofsakláði,
dröfnuörðuútbrot (mnculopapulnr rasli),
regnbogaroðasótt (erythema multiformé),
alvarlegur lágþrýstingur, berkjuþrenging
og ofsabjúgur (angioedema).'-2 Algengara
er að einkenni sem líkjast ofnæmi vegna
ópíóíða séu svokallað sýndarofnæmi
(pseudoallergy) sem verður vegna
histamínlosunar úr mastfrumum í
húðinni. Ekki er mótefnasvar og því
ekki raunverulegt ofnæmi.1-3
Ópíóíðar eru flokkaðir í
• náttúrulega (morfín, kódein),
• hálfsamtengda (hýdrómorfón,
oxýkódon) og
• samtengda ópíóíða (fentanýl,
petidín, metadón, tramadól,
ketóbemídón, súfentaníl,
remífentanil).1
Einnig má flokka ópíóíða út frá
efnafræðilegri byggingu í
• fenýlpíperidín (petidín, fentanýl,
súfentaníl, remífentaíl og
ketóbemídón),
• dífenýlheptan (metadón)
• morfínhóp (morfín, kódein,
oxýkódon, hýdrómorfón).1'3
Histamínlosun er þekkt aukaverkun
margra ópíóíða, sérstaklega náttúrulegra
ópíóíða. Tramadól er ekki talið
valda histamínlosun.1 Histamínlosun
er algengasta orsök fyrir ofsakláða
(urticaria), kláða (pruritus) og hnerra
hjá sjúklingum á ópíóíð-verkjalyfjum
og getur framkallað astmaköst hjá
astmasjúklingum. Önnur einkenni
geta verið roði, sviti og væg
blóðþrýstingslækkun.1
í slíkum tilvikum er mælt með að
forðast kódein og morfín. Talið er að
histamínlosun tengist ópíóíðaþéttni
í mastfrumum húðar. Því má reyna
að lækka skammta eða veija öflugri
ópíóíða sem er ólíklegri til að valda
histamínlosun. Þá má gefa fyrirbyggjandi
andhistamínlyf.
Séu einkennin hins vegar alvarleg
blóðþrýstingslækkun, húðútbrot,
roði, ofsakláði, öndunar- eða
kyngingarörðugleikar, bjúgur í andliti,
á vörum, munni, tungu, koki eða
barka verður að gera ráð fyrir að
um raunverulegt ofnæmi sé að ræða.
Heimildir um krossofnæmi á milli
ópíóíða eru af skornum skammti, svo
virðist sem það sé óalgengt en þó
verður að gæta varúðar.1 Þurfi sjúklingur
nauðsynlega á sterku verkjalyfi að
halda er mælt með að velja annan
ópíóíða sem er efnafræðilega frábrugðinn
hinum fyrri, sbr. flokkunina hér að
ofan, og fylgjast vel með mögulegum
ofnæmisviðbrögðum.3
I tilfellinu sem hér er til umræðu
var ekki unnt að útiloka raunverulegt
ofnæmi þar sem sjúklingurinn
upplifði berkjuþrengingu, þó engin
önnur ofnæmiseinkenni kæmu fram.
Sjúklingurinn þurfti sannarlega á sterku
verkjastillandi lyfi að halda eftir aðgerð.
Ráðlagt var að gefa ketóbemídón í
æð, sem er efnafræðilega frábrugðið
morfíni og oxýkódoni, enda sjúklingur
undir stöðugu eftirliti eftir aðgerð og
viðbúnaður við hendi. Það var gert og
engin einkenni komu fram.
Samantekt: Eins og á við um öll
lyfjaofnæmi er mikilvægt að skilja á
milli rauverulegs ofnæmis og óþols
vegna aukaverkana. Um ópíóíða gildir
að mikilvægt er að reyna að skilja á
milli raunverulegs ofnæmis og sýndar-
ofnæmis. Ef um sýndarofnæmi er að
ræða má reyna að nota ópíóíða sem
síður valda histamínlosun og jafnvel
gefa andhistamínlyf fyrirbyggjandi. Ef
um raunverulegt ofnæmi er að ræða og
sjúklingurinn þarf sterkt verkjalyf, má
reyna að gefa efnafræðilega frábrugðinn
ópíóíða undir eftirliti.
Heimildir
1. Micromedex® Healthcare Series [Intemet database].
Greenwood Village, Colo: Thomson Healthcare. Updated
periodically. 18. maí 2011.
2. Cox JM. Important lessons in opioid selection. Am J Health
Syst Pharm 2008: 65; 1599-600.
3. Opioid Intolerance Decision Algorithm. Pharmacist's
Letter/Prescriber's Letter 2006; 22: 220201. www.paindr.
com/Opiodintolerance.pdf -18. maí 2011.