Þjóðlíf - 01.01.1990, Blaðsíða 69

VERIÐ BETRA!
Umbúðaþjóðfélagið
í heilbrigðiskerfinu? Eða er heilsufarið nú
líkt og fyrir 30 árum eða svo — en kerfíð
að þenjast út af öðrum orsökum en versn-
andi heilsu?“
Þessi tilvitnun er ein af mörgum í bók
Harðar Bergmanns, sem vitna um róttæka
gagnrýni á venjubundin viðhorf þjóðfé-
lagsins. Hann bendir á þá staðreynd að
vöxtur heilbrigðiskerfisins hafi verið
meiri en á nokkru öðru sviði í opinberum
rekstri en samt hafi heilsan lítið batnað.
Og einnig í heilbrigðiskerfinu eru umbúð-
irnar farnar að ráða ferðinni. Líkt og
Hörður bendir á munu margir „telja
heimsókn til læknis hálf-misheppnaða
endi hún ekki með því að skrifaður sé
lyfseðill“. Mat sjúklings á eigin heilsu er
því bundið lyfseðlinum, umbúðunum.
ú staðreynd hefur orðið mönnum sí-
ljósari í evrópskum stjórnmálum á
undanförnum árum, að sókn að meiri hag-
vexti geti í raun þýtt afturför í þjóðfélag-
inu. Sérstaklega hefur verið bent á þann
náttúruskaða, sem skefjalaus sókn að hag-
vexti valdi og hugsanlega verði aldrei
bættur. Þar verður ef til vill ljósast það
þema, sem er grunntónninn í verki Harð-
ar: minna getur verið betra. Raunar minn-
ir Hörður Bergmann á þá staðreynd að
gjald, sem þjóðir greiða fyrir rányrkju á
náttúruauðlindum sé hlutur, sem okkur
íslendingum er vel ljós. Hann minnir á að
hér hafi þegar verið beitt „sársaukafullum
tilraunum til að hverfa frá úreltum og
varasömum vaxtasjónarmiðum í fiskveið-
um og landbúnaði.“ Það er einn helsti
styrkur bókar Harðar Bergmanns að hon-
um tekst að sýna lýsandi en einföld dæmi
um þá hluti, sem hann er að segja. Þannig
er dæmi um gosdrykkjaframleiðslu á land-
inu ágætt:
„Gosdrykkjaframleiðsla hefur meira en
átjánfaldast síðan 1950. Margt bendir til
þess að íslendingar séu svo til hættir að
leggja sér vatn til munns — og drekki nú
orðið gos í staðinn. Þó kann herferð heil-
brigðisyfirvalda í ársbyrjun 1988 í því
skyni að auka vatnsdrykkju að hafa skilað
einhverjum árangri. í umbúðaþjóðfélagi
þarf ekki að koma á óvart þótt umbúða-
laus drykkur eins og vatn gleymist hrein-
lega. Enda eykur vatnsdrykkja ekki þjóð-
arframleiðsluna. Gosdrykkja eykur þjóð-
arframleiðslu og hagvöxt en vatnsdrykkja
ekki. Hún lendir utan hins formlega hag-
kerfis, en gosdrykkjaframleiðsla og -sala
innan þess.“
Hér er á ferð mjög lýsandi dæmi um
Hörður Bergmann hefur haft ákveðið frum■
kvæði ígagnrýnniþjóðfélagsumræðu á síðast-
liðnum árum.
umbúðaþjóðfélagið í reynd, mælistikur
hagfræðilegra gilda, sem ekki eru alltaf
marktækar á ágæti viðkomandi þjóðfé-
lags.
Sérstaka athygli vekur í bók Harðar
hversu gagnrýnum augum hann lítur
skólakerfið. Sjálfur hefur Hörður starfað
að skólamálum og þekkir því vel íslenska
menntakerfið. í kaflanum um skólakerfið
er texti bókarinnar ef til vill hvað beittust
gagnrýni á viðtekin gildi. Þar eru prófin
umúðirnar, umbúðir um menntun. En
hvað segja þau? Hvaða trygging eru þau
fyrir betri og aukinni þekkingu? Hörður
tekur beitt dæmi um óþörf námskeið, sem
fólki sé boðið upp á í samfélaginu, t.d.
nám í ritvinnslu, sem hver og einn geti
lært af sjálfum sér. Nútímalegar tölvur eru
einmitt þannig byggðar að námskeið í ein-
földustu hlutum eins og ritvinnslu eru
óþörf. Samt tekst að selja námskeiðin:
fólk trúir því að það þurfi á þeim að halda,
trúir á það, sem það hefur fært í umbúðir:
í þessu tilfelli skírteini um námskeiðsþátt-
töku. Athyglisvert er þó að Hörður Berg-
mann tekur í bók sinni afdráttarlausa af-
stöðu með tölvuþróun:
„Hina öru útbreiðslu örtölvutækninnar
má m.a. skýra með því hve lítillar orku
hún krefst og hversu örsmáar einingar
geta afkastað miklu. Útbreiðsla og hag-
ÞJÓÐLÍF 69